Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Phó trưởng đoàn Bình Thuận) cho rằng thực tiễn 50 năm qua cho thấy quá trình chia tách đơn vị hành chính đã góp phần phục vụ mục tiêu an ninh chính trị và quản lý địa bàn. Tuy nhiên mô hình tổ chức phân tán này đến nay đã bộc lộ bất cập: nhiều tỉnh quy mô nhỏ, dân số thấp, không đạt chuẩn diện tích, khó hình thành vùng kinh tế trọng điểm, dẫn đến đầu tư dàn trải, hiệu quả thấp; bộ máy hành chính cồng kềnh, chi thường xuyên lớn, chiếm tới 70% tổng chi ngân sách, gây hạn chế nguồn lực đầu tư phát triển.
"Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính sẽ tổ chức lại không gian phát triển theo hướng gắn kết, tối ưu hóa nguồn lực và phát huy lợi thế quy mô", ông nói.
Dẫn chứng việc sáp nhập TP HCM với Bình Dương sẽ tạo nên vùng kinh tế mạnh, tiệm cận tầm vóc Thượng Hải (Trung Quốc), ông Thông cho rằng nếu gộp ba tỉnh Lâm Đồng, Đăk Nông và Bình Thuận sẽ hình thành một thực thể hành chính - kinh tế lớn nhất nước, diện tích hơn 24.000 km2, dân số gần 4 triệu người, GRDP đạt hơn 323.000 tỷ đồng, xếp thứ 7 cả nước.
Tuy nhiên để thành công, ông đề nghị Quốc hội hoàn thiện thể chế phù hợp với mô hình địa phương hai cấp. Đồng thời, Chính phủ cần sớm ban hành chính sách hỗ trợ cán bộ, công chức, người lao động nghỉ việc, di dời hoặc đào tạo lại; sớm đầu tư hạ tầng kết nối giao thông cho các địa phương có diện tích lớn như Lâm Đồng, nơi mà giao thông vẫn bị chia cắt do hạ tầng yếu kém.
Đồng quan điểm, ông Trần Hoàng Ngân - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM - nhấn mạnh rằng trong thời đại số, việc sáp nhập là cần thiết để giảm gánh nặng ngân sách, tăng hiệu quả quản lý. Ông khẳng định sáp nhập tỉnh, thành không chỉ là phép cộng về diện tích, dân số mà là "phép nhân" về GDP. Đơn cử như tam giác vàng TP HCM - Bình Dương - Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ kết hợp thế mạnh công nghiệp, logistics, tài chính - công nghệ, tạo động lực phát triển mới cho vùng Đông Nam Bộ.
Ông Ngân cũng kiến nghị Chính phủ có thể chế linh hoạt, phân cấp mạnh mẽ, ưu tiên nguồn lực phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, đặc biệt là hạ tầng giao thông và hạ tầng số, nhằm phát huy mô hình chính quyền số trong quản trị địa phương.
Đại biểu K’Nhiễu (Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Lâm Đồng) cho rằng việc sáp nhập không chỉ để tinh gọn bộ máy mà còn là chiến lược tái cấu trúc không gian phát triển, khai thác hiệu quả tiềm năng từng vùng. Ông đề nghị Chính phủ có chính sách riêng hỗ trợ cán bộ sau sáp nhập, nhất là cán bộ người dân tộc thiểu số; bố trí nhà ở công vụ, hỗ trợ chi phí sinh hoạt, đi lại, có chính sách ưu tiên tuyển dụng, đào tạo tại chỗ với đội ngũ am hiểu văn hóa, ngôn ngữ đồng bào. Ngoài ra, lực lượng nhân sự đang triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia tại vùng dân tộc, miền núi cần sớm hướng dẫn tổ chức lại để bảo đảm tính ổn định và liên tục.
Từ góc nhìn địa phương, đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Phó đoàn Quảng Ninh) cho biết các tỉnh sau sáp nhập có điều kiện tự nhiên, nguồn lực đa dạng hơn, tạo thuận lợi cho việc xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, thu hút đầu tư, tổ chức lại không gian sản xuất - dịch vụ hợp lý, bền vững. Việc này sẽ thúc đẩy tái cấu trúc hệ thống hành chính, cải cách thể chế và hoàn thiện mô hình chính quyền tinh gọn, minh bạch, hiện đại.
Tuy vậy, bà cũng cảnh báo những thách thức hiện hữu, như xử lý trụ sở hành chính dôi dư - cần quy định rõ thẩm quyền, phương án sử dụng lại hoặc đấu giá tránh lãng phí. Bà kiến nghị Chính phủ sớm ban hành văn bản hướng dẫn tổ chức bộ máy, điều chuyển nhân sự, quản lý tài sản công, sắp xếp nhà ở công vụ. Đồng thời, việc bố trí lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức phải đúng quy định, hợp lý, đảm bảo chế độ chính sách và tạo đồng thuận. Trong bối cảnh phạm vi quản lý mở rộng, khối lượng công việc tăng, bà đề xuất Chính phủ đẩy nhanh cải cách tiền lương, có chính sách đãi ngộ tương xứng cho cán bộ cấp xã.
Bà cũng cho biết sau sáp nhập, Quảng Ninh vẫn đạt hơn 60% tiêu chí đô thị, vượt các tiêu chuẩn trong nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Với dân số, quy mô kinh tế, trình độ đô thị hóa và năng lực quản trị hiện có, tỉnh đã hội đủ điều kiện để trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.
"Đề nghị Quốc hội, Chính phủ xem xét, tạo điều kiện công nhận Quảng Ninh là thành phố trực thuộc Trung ương - đúng với nguyện vọng của cử tri, nhằm phát huy tốt hơn tiềm năng, đóng góp lớn hơn cho ngân sách trung ương", bà Hà nói.
Sơn Hà