Trong nghiên cứu của Trung tâm Minderoo (MCTD), Đại học Cambridge, Tiến sĩ Clementine Collett khảo sát 258 tiểu thuyết gia và 74 nhân sự ngành xuất bản về tác động của AI tạo sinh (GenAI) lên giới văn chương Anh và đề xuất các giải pháp để bảo vệ quyền lợi của tác giả, ngành xuất bản.
Khảo sát cho thấy AI mang lại lợi ích nhất định, 20% tiểu thuyết gia đã sử dụng trí tuệ nhân tạo trong quá trình sáng tác để tìm tài liệu, 8% trong số đó dùng công nghệ này biên tập bản thảo. Tuy nhiên, số đông cho rằng biên tập cũng là một hoạt động sáng tạo và không nên để AI tham gia công đoạn này.
Nghiên cứu nhận định từ khi AI ra đời, luật bản quyền không còn được tôn trọng. Nhiều người cảnh báo giá trị của thể loại tiểu thuyết bị mai một. Đồng thời, sự tin tưởng của người đọc với tác giả sụt giảm do các nhà văn có thể bị nghi ngờ đã sử dụng trí tuệ nhân tạo trong sáng tác.
Chính sách opt-out (cho phép người viết yêu cầu không sử dụng tác phẩm của mình cho mục đích huấn luyện AI) bị nhiều người phản đối vì đẩy trách nhiệm bảo vệ bản quyền lên chính tác giả. 93% số người được hỏi khẳng định không chấp nhận cho trí tuệ nhân tạo sử dụng tác phẩm để huấn luyện các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM).
Theo báo cáo, tiểu thuyết lãng mạn được xem là dễ bị thay thế nhất, thứ hai là truyện kinh dị và sách trinh thám. Việc các công ty AI cho ra mắt ngày càng nhiều công cụ hỗ trợ viết lách, giúp cung cấp ý tưởng, viết tiểu thuyết hoặc xuất bản tự động dẫn đến nguy cơ xuất hiện các tác phẩm thiếu chiều sâu, được tạo ra chỉ trong vài phút như sản phẩm "ăn liền", thiếu tính nhân văn, sự tinh tế trong trải nghiệm sống mà chỉ con người mới có. Theo các tác giả, AI học từ những mẫu có sẵn và tạo ra lối viết theo công thức, nhạt nhẽo và lặp lại.
Báo cáo mô tả viễn cảnh tương lai ngành văn học: tác phẩm do con người viết được ví như món hàng xa xỉ, tiểu thuyết do AI sản xuất hàng loạt thì rẻ hoặc miễn phí. Theo The Bookseller, nhà văn Tracy Chevalier nhận định: "Các nhà xuất bản sẽ ưu tiên sách do AI viết để tiết kiệm chi phí nhuận bút và thời gian. Do vậy, giá của chúng rẻ hơn so với sách do con người viết, độc giả vì thế cũng sẽ lựa chọn sách của AI". Trong số các tiểu thuyết gia được khảo sát, 51% tin rằng họ sẽ sớm bị thay thế bởi trí tuệ nhân tạo.
Song, trước sự phát triển vượt bậc của công nghệ, giới văn học buộc phải thích nghi để tồn tại, cần cải cách và sửa đổi luật sở hữu trí tuệ để bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan. Nhiều nhà văn ủng hộ nguyên tắc tự nguyện tham gia (opt-in), các công ty công nghệ phải minh bạch về dữ liệu dùng để huấn luyện AI, chỉ được dùng khi chủ sở hữu cho phép và trả thù lao xứng đáng cho tác giả. Mô hình đề xuất các tổ chức đại diện như hội nhà văn nên thay mặt tác giả, đứng ra quản lý việc cấp phép cho AI sử dụng tác phẩm.
Trước bối cảnh văn hóa đọc sách của giới trẻ có xu hướng giảm dần, chỉ một phần ba trẻ em tại Anh cho biết thích đọc sách trong thời gian rảnh, nhiều nhà văn gợi ý trường học tăng cường các hoạt động viết mà không sử dụng AI, đồng thời hỗ trợ tìm kiếm các cây viết trẻ. Đại diện một số nhà xuất bản như Bluemoose Books cũng cam kết sẽ dán nhãn "Organic Literature", tác phẩm do con người viết lên sách để kiểm định chất lượng, đảm bảo tính nhân văn.
Báo cáo của Tiến sĩ Clementine Collett đưa ra trong bối cảnh xuất hiện nhiều tranh cãi giữa ngành viết và các công ty công nghệ. Đầu năm nay, Hội tác giả Anh (SoA) đã kêu gọi chính phủ buộc Meta chịu trách nhiệm việc dùng sách của họ để huấn luyện trái phép mô hình AI Llama 3. Anthropic AI cũng bị kiện với lý do tương tự và phải trả 1,5 tỷ USD cho các tác giả kiện start-up này. Hồi tháng 8, nhà xuất bản độc lập Faber đã dán nhãn "do người viết" lên các bản sao của cuốn Helm (Sarah Hall). Ông Mary Cannam, CEO của đơn vị này cho biết logo của Faber "sẽ luôn đại diện cho sách có nguồn gốc từ con người".
Châu Anh (theo The Bookseller)