Hơn một năm chạy xe máy điện chở khách, anh Phạm Hoài, 32 tuổi, mỗi ngày mất hơn 5 tiếng cho hai lần sạc pin. Bắt đầu làm việc từ 7h, gần trưa anh ghé quán cà phê gần khu trọ ở phường Hạnh Thông (Gò Vấp cũ) cắm sạc, nghỉ đến đầu giờ chiều. Do nơi ở không cho sạc xe điện, sau khi kết thúc ca chạy, khoảng 18h anh tiếp tục tìm chỗ nạp pin, ăn tối rồi về phòng, thường đến khuya.
Mỗi lượt sạc kéo dài hơn 2,5 tiếng, giúp xe chạy khoảng 120 km. Trong 12-14 giờ làm việc mỗi ngày, gần một phần ba thời gian của anh dành cho việc chờ sạc. "Không được sạc ở nhà nên tôi chấp nhận chờ ở quán cà phê, nhưng không phải nơi nào cũng có chỗ cắm", anh Hoài nói, cho biết nếu có điểm đổi pin công cộng, tài xế sẽ linh hoạt hơn và có thêm thời gian nghỉ.
Những bất tiện khi sạc xe như anh Hoài là tình trạng phổ biến của nhiều người chạy xe điện ở TP HCM, nhất là trường hợp sống trong các khu nhà trọ, chung cư không cho cắm sạc. Thống kê ở thành phố hiện có hơn 100.000 xe máy điện, trong khi mới có chừng 300 trụ sạc nhanh nên chưa đủ đáp ứng. Nhu cầu lớn nên một số quán cà phê mở dịch vụ cho tài xế sạc pin, song số lượng hạn chế và rải rác.
Sự thiếu hụt này khiến người dân chủ yếu phải sạc xe tại nhà, chung cư, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn điện, cháy nổ. Nhiều hộ lo ngại rủi ro, hệ thống điện trong gia đình không đảm bảo nên phải sạc xe ngoài sân, hoặc chỉ dám sạc vào ban ngày. Các vụ xung đột, mâu thuẫn giữa cư dân với ban quản lý chung cư liên quan sạc xe điện trở nên phổ biến, khiến nhiều người e ngại khi mua sắm loại phương tiện thân thiện môi trường.
Trong kế hoạch bổ sung hạ tầng, TP HCM đang xem xét lắp đặt hệ thống tủ đổi pin cho xe máy điện, sau đề xuất đầu tư khoảng 20.000 tủ của một số doanh nghiệp. Các tủ đặt tại cột đèn chiếu sáng công cộng hoặc những đoạn vỉa hè đủ điều kiện, ưu tiên gần nhà chờ xe buýt, trường học, cơ quan hành chính, trung tâm thương mại. Mỗi tủ cao gần 2 m, rộng 60 cm, gồm 6-12 khay pin, công suất 6-12 kW, phục vụ nhiều dòng xe máy điện phổ biến như Honda, Yadea, Yamaha, VinFast.
Các doanh nghiệp đề xuất cam kết tự đầu tư, vận hành và bảo trì hệ thống bằng nguồn vốn của mình. Khi được chấp thuận, các tủ đổi pin dự kiến hoàn thành trong quý I/2026 và sẽ được di dời, tháo dỡ theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.
ThS Lê Ngọc Chung, Trưởng khoa Cơ khí ôtô, Cao đẳng Bách khoa Sài Gòn, đánh giá tủ đổi pin là giải pháp bổ sung hiệu quả cho hạ tầng xe điện trong bối cảnh nhu cầu tăng nhanh. Mô hình này đã phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á, nơi xe máy điện chiếm tỷ trọng lớn. Thao tác đổi pin chỉ mất vài phút, tương tự đổ xăng, giúp tiết kiệm thời gian, phù hợp với người chạy xe cường độ cao.
Theo ông Chung, tủ đổi pin còn giúp giảm chi phí đầu tư nhờ tận dụng hạ tầng sẵn có, giảm áp lực quỹ đất và dễ xã hội hóa. Tuy nhiên, khi triển khai đại trà, thành phố cần có sự tham gia của nhiều đơn vị chuyên ngành để giám sát vận hành, đồng thời ban hành quy chuẩn kỹ thuật cụ thể nhằm đảm bảo an toàn điện, khả năng kết nối và phục vụ đa dạng dòng xe.
"Mô hình đổi pin không thể vận hành độc lập mà cần một hệ sinh thái đồng bộ, chính sách khuyến khích và mạng lưới điểm đổi phủ rộng", ông Chung nói.
Ông Đỗ Ngọc Hải, Trưởng phòng Quản lý bảo trì và khai thác công trình giao thông, Sở Xây dựng TP HCM, cho rằng tủ đổi pin sẽ tạo thuận tiện lớn cho người dùng khi chỉ cần tháo pin và thay pin đã sạc sẵn. Việc bố trí tủ ở vỉa hè, khu vực công cộng phù hợp giúp người dân dễ tiếp cận hơn so với các điểm sạc tập trung.
Theo ông Hải, UBND TP HCM đã giao Sở Xây dựng phối hợp các đơn vị rà soát vị trí đủ điều kiện lắp đặt, đảm bảo an toàn kỹ thuật, không ảnh hưởng người đi bộ, giao thông và lối ra vào nhà dân. Sau khi thống nhất, thành phố sẽ công bố vị trí để các đơn vị đăng ký, cấp phép và trả phí sử dụng vỉa hè theo quy định. Giá mỗi lần đổi pin đang được tính toán theo hướng phù hợp túi tiền, khuyến khích người dân chuyển sang xe điện.
Trước đó, khi làm việc với các bên liên quan đề xuất lắp đặt tủ đổi pin, Phó chủ tịch UBND TP HCM Trần Văn Bảy hoan nghênh giải pháp này và đề nghị tiếp tục làm rõ quy trình, tiêu chí, đảm bảo minh bạch trong việc lựa chọn nhà đầu tư. Ngoài ra đây là mô hình chưa phổ biến ở thành phố nên ông yêu cầu các đơn vị đánh giá kỹ lưỡng các vấn đề an toàn, mỹ quan, trách nhiệm khi xảy ra sự cố khi đưa vào vận hành, khai thác...
Theo đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đang hoàn thiện, đến năm 2029 TP HCM có khoảng 400.000 xe máy công nghệ chuyển sang sử dụng điện hoặc năng lượng xanh. Năm 2030, thành phố có thể đạt khoảng 1,2 triệu xe máy điện, cần hơn 25.000 trụ sạc và tủ đổi pin công cộng.
Đình Văn - Giang Anh