Thông tin trên được đưa ra tại Cuộc họp cấp cao về phát triển hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo gắn với giáo dục Sở hữu trí tuệ, tổ chức ngày 24/11 tại Hà Nội. Sự kiện có sự tham gia của ông Nguyễn Hoàng Giang, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ); bà Altaye Tedla, Giám đốc Học viện WIPO, Ban Phát triển khu vực và quốc gia, Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) cùng các chuyên gia từ Ấn Độ.
Nghịch lý "đầu ra" thăng hoa, "đầu vào" hạn chế
Phân tích bức tranh toàn cảnh, ông Rai Pushpendra, cố vấn Sở hữu trí tuệ Quốc tế, chỉ ra xu hướng dịch chuyển mạnh mẽ của hoạt động đổi mới sáng tạo từ phương Tây sang phương Đông. Nếu năm 2014, châu Á chiếm 60% lượng đơn đăng ký bằng sáng chế toàn cầu thì đến năm 2024, con số này đã tăng lên 70%.
Ông Rai Pushpendra, cố vấn Sở hữu trí tuệ Quốc tế chia sẻ bức tranh toàn cảnh đổi mới sáng tạo thế giới. Ảnh: Du Lam
Trong làn sóng đó, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng với những chỉ số ấn tượng. "Việt Nam hiện đứng thứ 44 trên Chỉ số Đổi mới sáng tạo Toàn cầu (GII), nhưng xếp số 1 thế giới về xuất khẩu hàng hóa sáng tạo và công nghệ cao. Đây là một dấu hiệu cực kỳ tích cực", ông Rai nhấn mạnh. Đáng chú ý, 90% hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) tại Việt Nam được thực hiện bởi khu vực tư nhân, trong khi tỷ lệ này ở Mỹ chỉ khoảng 65-70%.
Tuy nhiên, bà Altaye Tedla, Giám đốc Học viện WIPO, đã chỉ ra một "khoảng trống" đáng lo ngại giữa thành tích sáng tạo và nền tảng nhân lực. Theo bà, dù các chỉ số về đầu ra đổi mới sáng tạo và công nghệ của Việt Nam rất cao (hạng 34 và 39 thế giới), hạng mục phát triển nguồn nhân lực lại chỉ xếp thứ 70/139.
"Chi tiêu cho giáo dục của Việt Nam hiện xếp 116/139 quốc gia tính theo tỷ lệ GDP. Liệu chúng ta đã đầu tư đủ cho giáo dục và nghiên cứu để tương xứng với thành tích sáng tạo hay chưa", bà Altaye đặt câu hỏi.
Bà Altaye Tedla, Giám đốc Học viện WIPO, nêu tầm nhìn của WIPO về giáo dục sở hữu trí tuệ. Ảnh: Giang Phạm
Vị Giám đốc Học viện WIPO cũng dẫn lại một nhận định sâu sắc về sai lầm trong tư duy giáo dục truyền thống: "Hệ thống giáo dục của chúng ta đang tạo ra người lao động, chứ không phải người sáng tạo. Ở đúng độ tuổi mà ý tưởng của người trẻ mới mẻ và dũng cảm nhất, chúng ta lại huấn luyện họ phụ thuộc thay vì thử nghiệm và dẫn dắt".
Đưa "phòng lab" vào trường học để thay đổi tư duy
Để giải quyết bài toán trên, ông Nguyễn Hoàng Giang, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, khẳng định Việt Nam đang hướng tới việc xây dựng văn hóa sở hữu trí tuệ ngay từ thế hệ trẻ. "Chúng tôi kỳ vọng với thế hệ trẻ tràn đầy năng lượng, tiềm năng đổi mới sáng tạo quốc gia sẽ được phát huy tối đa, dẫn dắt Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên kinh tế số", ông Giang chia sẻ.
Cụ thể hóa định hướng này, Việt Nam đang nghiên cứu áp dụng mô hình "Phòng thí nghiệm sáng tạo Atal" (Atal Tinkering Labs - ATL) đã rất thành công tại Ấn Độ.