"Chỉ một giọt máu thôi, tôi đã thấy cả người run rẩy, đầu óc trống rỗng, như sắp ngất đến nơi", Đan chia sẻ với chuyên gia Vương Nguyễn Toàn Thiện, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Tham vấn và trị liệu tâm lý Lumos, khi đến khám.
Là giáo viên mầm non, cô thường xuyên phải xử lý những tình huống trẻ bị trầy xước, nhưng lần nào cũng phải gọi đồng nghiệp hỗ trợ. Nỗi ám ảnh này bắt nguồn từ ký ức tuổi thơ, khi cô vô tình thấy bà bị dao chặt vào tay, máu chảy loang cả gian bếp. Hình ảnh đó in sâu vào tâm trí, khiến cô sợ hãi tột độ mỗi khi đối mặt với máu.
"Tôi xấu hổ lắm, làm giáo viên mà không thể chăm sóc học sinh trong lúc cần nhất", cô tâm sự với chuyên gia.
Tương tự, kỹ sư xây dựng Hoàng Nam, 30 tuổi, phải từ bỏ ước mơ trở thành bác sĩ phẫu thuật vì nỗi sợ này. "Trong một lần xem cảnh phẫu thuật trên phim, tôi đã ngã quỵ", Nam kể. Dù chuyển sang ngành kỹ thuật, nỗi sợ vẫn đeo bám khiến anh bất lực mỗi khi thấy đồng nghiệp bị thương ở công trường.
Thạc sĩ Thiện cho hay trường hợp của Đan và Nam là biểu hiện điển hình của hội chứng sợ máu (Hemophobia), một dạng rối loạn lo âu đặc hiệu. Người mắc hội chứng này cảm thấy sợ hãi tột độ khi thấy máu thật của người hay động vật, hoặc khi nhìn hình ảnh, video. "Thậm chí chỉ cần nghĩ đến các tình huống liên quan như tiêm chích, chấn thương là họ có thể mất ăn, mất ngủ", chuyên gia nói.
Hội chứng sợ máu được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) xếp vào nhóm rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu. Đây là một rối loạn khá phổ biến, ảnh hưởng khoảng 3,5-4,9% dân số, thậm chí một nghiên cứu gần đây (Petersen và cộng sự, 2024) ước tính tỷ lệ này có thể lên tới 10% dân số toàn cầu.
Ông Thiện cho hay hội chứng này thường khởi phát từ thời thơ ấu (trung bình 7,7 tuổi), do sự kết hợp của nhiều yếu tố như di truyền, sinh học và sang chấn tâm lý. Đặc điểm sinh lý độc đáo của hội chứng là phản ứng hai pha, ban đầu nhịp tim và huyết áp tăng vọt, sau đó tụt đột ngột, gây chóng mặt, buồn nôn, da tái nhợt và ngất xỉu.
Hậu quả của hội chứng sợ máu không chỉ dừng lại ở nỗi sợ hãi. Nhiều người vì quá sợ mà trì hoãn hoặc từ chối các thủ tục y tế cần thiết như xét nghiệm máu, tiêm vaccine, khám nha khoa, hay phẫu thuật quan trọng. Điều này có thể khiến các bệnh lý nguy hiểm không được phát hiện kịp thời, đặc biệt ảnh hưởng đến những người mắc bệnh mãn tính cần theo dõi thường xuyên.
Về mặt tâm lý, hội chứng này gây ra căng thẳng và lo âu kéo dài, khiến người bệnh luôn trong trạng thái cảnh giác để tránh các tác nhân gây sợ, dễ dẫn đến các cơn hoảng loạn. Cảm giác xấu hổ vì không kiểm soát được phản ứng ngất xỉu cũng khiến họ cảm thấy tự ti, làm suy giảm sức khỏe tinh thần và tăng nguy cơ mắc trầm cảm hoặc rối loạn lo âu lan tỏa.
Hơn nữa, nỗi sợ này còn hạn chế cuộc sống xã hội và nghề nghiệp, khiến người bệnh tránh các hoạt động thể chất có nguy cơ chấn thương, gặp khó khăn khi hỗ trợ người khác trong tình huống khẩn cấp, hoặc bị giới hạn trong việc lựa chọn nghề nghiệp, đặc biệt là các ngành liên quan y tế, an ninh.
Để chẩn đoán, các bác sĩ chuyên khoa tâm thần sẽ dựa trên đánh giá lâm sàng và các tiêu chí trong DSM-5 để xác định hội chứng sợ máu.
Về điều trị, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) kết hợp với giải mẫn cảm thường được sử dụng để giúp người bệnh giảm dần nỗi sợ khi tiếp xúc với máu hoặc kim tiêm. Các phương pháp như thư giãn, thiền chánh niệm, hoặc trị liệu thực tế ảo (VR exposure) cũng mang lại hiệu quả trong việc hỗ trợ quá trình điều trị.
Trong trường hợp nặng, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng thuốc chống lo âu kết hợp liệu pháp tâm lý. Người bệnh được khuyến khích tập thở chậm, rèn kỹ năng thư giãn, hoặc căng cơ áp suất để tránh ngất xỉu, đồng thời từng bước đối diện với các tình huống gây sợ dưới sự hướng dẫn của chuyên gia. Việc trao đổi với nhà tâm lý giúp nhận diện và thay đổi những suy nghĩ ám ảnh, từ đó xây dựng cách nhìn tích cực hơn. Bên cạnh đó, duy trì lối sống lành mạnh, ngủ đủ giấc và vận động thường xuyên cũng góp phần ổn định tâm lý và tăng khả năng kiểm soát lo âu.
Mỹ Ý