Đây là nhận định của TS Tống Sĩ Sơn, Phó trưởng khoa Vũ trụ và Ứng dụng, trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), về ngành Khoa học vũ trụ và Công nghệ vệ tinh.
Tại USTH, ngành này có từ năm 2012, xuất phát từ tầm nhìn chiến lược, khi Việt Nam cần làm chủ các công nghệ tiên tiến, đặc biệt là công nghệ vũ trụ, để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, quản lý tài nguyên, giám sát thiên tai và biến đổi khí hậu, cũng như đảm bảo an ninh quốc phòng trong dài hạn.
Ngoài trường này, chỉ có trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP HCM đào tạo cùng mã ngành, nhưng tên là Kỹ thuật không gian. Chương trình nằm trong lĩnh vực ứng dụng công nghệ vệ tinh, bao gồm xử lý và phân tích tín hiệu, hình ảnh vệ tinh, công nghệ viễn thám và định vị vệ tinh.
Ông Sơn cho biết khi nghe tên ngành liên quan đến vũ trụ, vệ tinh, nhiều người bày tỏ ngành học "xa vời", chỉ dành cho những "thiên tài Toán - Lý" hoặc chỉ có ý nghĩa ở tầm vĩ mô.
Thực tế, Khoa học vũ trụ ngày nay không còn là lĩnh vực dành riêng cho các cường quốc hay giới chuyên gia hàn lâm. Rất nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, đã và đang làm chủ các công nghệ vệ tinh, trạm mặt đất, ứng dụng viễn thám cho nông nghiệp, mô hình hóa khí quyển và môi trường, quản lý đô thị, phòng chống thiên tai...
Ví dụ, Việt Nam có vệ tinh VNRedsat-1 cho quan trắc trái đất từ năm 2013 và vẫn đang vận hành trên quỹ đạo. Vài tháng nữa, Việt Nam sẽ phóng vệ tinh Radar đầu tiên, được phát triển bởi Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (VNSC).
Khoa học vũ trụ hiện diện trong các hoạt động thường nhật như: tìm đường trên điện thoại, dự báo thời tiết, theo dõi ngập lụt, cháy rừng, quy hoạch sử dụng đất, đánh giá tốc độ sụt lún đô thị, xói lở bờ sông, biển, đến quan trắc chất lượng không khí, giám sát biến đổi khí hậu, cứu hộ, cứu nạn...
"Tôi thường nói với sinh viên Khoa học vũ trụ và Công nghệ vệ tinh không ở xa trên trời. Nó nằm ngay trong túi áo bạn, dưới dạng các ứng dụng bản đồ, tìm đường hoặc ảnh vệ tinh giúp xác định vị trí các đối tượng xuất hiện trên mặt đất", ông Sơn nói. "Đây là ngành học rất sát sườn, đầy tiềm năng, rất cần sự tham gia của thế hệ trẻ".
Chương trình học
Chương trình đào tạo tại USTH theo tiến trình Bologna của châu Âu, kéo dài ba năm, hoàn toàn bằng tiếng Anh, học phí khoảng 79 triệu đồng một năm. Sinh viên được trang bị kiến thức nền tảng về Vật lý, Toán, Lập trình, Điện - điện tử, trước khi đi sâu vào các học phần chuyên ngành như:
- Vật lý thiên văn hiện đại.
- Cơ học quỹ đạo, động lực học và điều khiển vệ tinh.
- Thiết kế và chế tạo vệ tinh nhỏ.
- Cảm biến viễn thám.
- Xử lý ảnh vệ tinh, phân tích dữ liệu không gian.
- Ứng dụng viễn thám và GIS trong quan trắc môi trường, nông nghiệp, đô thị.
- Hệ thống định vị toàn cầu (GNSS).
- Trạm mặt đất và truyền thông vệ tinh.
Trong quá trình học, sinh viên có cơ hội tham gia vào các dự án nghiên cứu, thực tập ở các cơ sở như Đài thiên văn Paris (PSL), Đại học Paris-Est Créteil (UPEC), Paris Cité, Trung tâm Nghiên cứu Vũ trụ quốc gia Pháp (CNES), Trung tâm Vũ trụ Quốc gia, các doanh nghiệp như Viettel, Vegastar.
Tại trường Đại học Quốc tế, ngành Kỹ thuật không gian học trong 4 năm. Học phí dự kiến năm tới khoảng 60 triệu đồng. Chương trình cung cấp kiến thức, kỹ năng chuyên sâu về ứng dụng của công nghệ vệ tinh, bao gồm công nghệ viễn thám và công nghệ định vị; lập trình cho thiết bị di động; phân tích và ứng dụng dữ liệu lớn; xử lý tín hiệu và xử lý ảnh.
Sinh viên cũng được chú trọng các kỹ năng mềm như làm việc nhóm, thuyết trình khoa học, viết báo cáo nghiên cứu, và tư duy phản biện.
Với chương trình như trên, hai trường đều lấy Toán là môn chung ở các tổ hợp xét tuyển. Các môn còn lại thường là Lý, Hóa, Tiếng Anh, Tin học.
Vị trí việc làm
Sinh viên tốt nghiệp ngành học về vũ trụ, vệ tinh không chỉ làm việc gói gọn trong lĩnh vực vũ trụ, mà còn mở rộng ra các ngành đang phát triển mạnh như công nghệ không gian, dữ liệu lớn, đô thị thông minh và biến đổi khí hậu, theo TS Tống Sĩ Sơn.
Cụ thể, sinh viên có thể làm việc ở những tổ chức sau:
- Các đơn vị nghiên cứu, giảng dạy như VNSC, Viện Các Khoa học Trái Đất, Cục Viễn thám quốc gia, các trường đại học.
- Các cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên, môi trường, phòng chống thiên tai, cứu hộ cứu nạn, an ninh quốc phòng.
- Các doanh nghiệp công nghệ cao, viễn thông như Viettel, VNPT, FPT, Vegastar; các công ty startup về dữ liệu không gian, ứng dụng ảnh vệ tinh, bản đồ số, quan trắc và theo dõi môi trường.
- Các tổ chức quốc tế, dự án quốc tế có sử dụng dữ liệu vệ tinh phục vụ mục tiêu phát triển bền vững, như IUCN, WCS, Birdlife, UNDP, ADB, JICA,
Nhu cầu nhân lực
Nhu cầu nhân lực tại Việt Nam đang tăng rất nhanh, theo ông Sơn. Điều này xuất phát từ hai yếu tố chính.
Một là dựa trên chiến lược quốc gia phát triển công nghệ vũ trụ mà thành tựu ban đầu là các vệ tinh VNREDSat, NanoDragon, MicroDragon, sắp tới là LOTUSat. Điều này đòi hỏi nguồn nhân lực để vận hành, phân tích và ứng dụng dữ liệu. Một giảng viên trường Đại học Quốc tế nhận định tương tự.
Hai là theo xu hướng ứng dụng dữ liệu vệ tinh và công nghệ không gian trong nhiều ngành kinh tế - xã hội, từ quản lý đất đai, quy hoạch đô thị, nông nghiệp chính xác đến phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
"Nhu cầu này không chỉ đến từ khu vực nhà nước mà còn từ doanh nghiệp công nghệ, viễn thông, bản đồ số, AI, logistics, và cả các startup đang phát triển ứng dụng trên nền dữ liệu không gian", ông Sơn nói.
Sinh viên tốt nghiệp ngành này rất dễ tìm việc đúng chuyên môn hoặc chuyển sang lĩnh vực gần như xử lý dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI), GIS - vốn cũng đang thiếu người.
Theo khảo sát đến năm 2024 với 4 khóa tốt nghiệp, công bố trên website của trường Đại học Quốc tế, khoảng 50% kỹ sư tốt nghiệp đảm nhận việc xử lý và phân tích dữ liệu tại các doanh nghiệp như FPT, TMA Solutions, Bosch với mức lương 30-35 triệu đồng/tháng. Còn lại nhận mức lương 15-30 triệu.
Rất nhiều sinh viên học lên thạc sĩ, tiến sĩ ở châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc - những nơi đã hợp tác lâu dài với Việt Nam trong lĩnh vực vũ trụ.
Dương Tâm