Để hiểu rõ mức độ rắc rối của các giải đấu chuyên nghiệp ở Argentina, cần lật lại quá khứ từ sự biến động không ngừng nghỉ của chính giải VĐQG nước này từ thuở bắt đầu lên chuyên nghiệp cho tới nay.
Từ 1931 đến 1966, giải VĐQG Argentina chỉ có một bảng đấu, đá vòng tròn hai lượt chọn ra nhà vô địch dựa trên điểm số cao nhất. Thể thức này giống nhiều giải VĐQG hiện nay trên thế giới.
Sang giai đoạn 1967-1985, giải được tổ chức thành hai giải riêng biệt trong cùng một năm dương lịch là Metropolitano (dành cho các đội lớn thuộc thủ đô Buenos Aires cũng như các đội của giải cũ) và Nacional (mở rộng cho các đội nhỏ, từ tỉnh lẻ). Metropolitano có năm lại chia thành hai bảng - với top 2 mỗi bảng vào bán kết, tranh vô địch, có năm lại đá vòng tròn một hoặc hai lượt chung một bảng. Nacional cũng có năm đá vòng tròn một lượt, có năm lại chia bảng để đấu play-off chọn ra nhà vô địch.
Giữa hai giải này từng có giai đoạn đan xen mật thiết với nhau: kết quả phân hạng Metropolitano quyết định đội nào tham dự cả Nacional, đội nào dự các giải phụ hoặc giành quyền trụ hạng. Điều này xuất phát từ mục đích trao cơ hội cho những đội nhỏ cạnh tranh với các đội lớn, và mở ra thời kỳ mà những đội tỉnh lẻ như Estudiantes hay Velez Sarsfield thách thức sự thống trị của nhóm "Ngũ hổ" - với 5 ông lớn truyền thống gồm River Plate, Boca Juniors, Independiente, Racing và San Lorenzo.
Trong năm 1983, hệ thống tính điểm trung bình qua nhiều mùa vốn bị bãi bỏ suốt 20 năm được tái sử dụng ở Metropolitano khi tính đội xuống hạng. Sự việc này đặt ra nghi vấn về việc các nhà quản lý muốn giúp những ông lớn tránh nguy cơ xuống hạng, dù mùa giải đó chơi tệ.
Từ 1985 đến 1991, theo ý tưởng cải tổ của HLV huyền thoại Argentina Carlos Bilardo, giải VĐQG nước này tổ chức được tổ chức mùa giải theo kiểu châu Âu: bắt đầu từ giữa năm này vắt sang giữa năm sau. Argentina trở thành quốc gia Nam Mỹ đầu tiên áp dụng thời gian thi đấu như vậy. Đồng thời, giải VĐQG chỉ còn một bảng đấu duy nhất theo thể thức vòng tròn hai lượt, như thời kỳ 1931 đến 1966.
Từ 1991 đến 2012, giải VĐQG Argentina vẫn duy trì một bảng đấu, nhưng được chia thành hai giai đoạn, đánh dấu sự ra đời của hệ thống Apertura (mở đầu) và Clausura (kết thúc) trứ danh. Mỗi giai đoạn có nhà vô địch riêng.
Năm 1991, hai nhà vô địch Apertura là Newell’s Old Boys và Clausura là Boca Juniros đấu với nhau trận chung kết cuối mùa để chọn ra nhà vô địch chung cuộc, đánh dấu việc Boca bại trận trước Newell’s dù bất bại suốt mùa Clausura, dấy lên tranh cãi. Một năm sau, thể thức đấu trận chung kết này vẫn được giữ, giữa Newell’s và River Plate, nhưng cả hai cùng được công nhận vô địch. Đây cũng là năm cuối trong giai đoạn này hình thức đấu trận quyết định còn tồn tại.
Từ 2012 đến 2014, hai giải Apertura và Clausura được đổi tên thành Torneo Inicial (giải đấu đầu tiên) và Torneo Final (giải đấu cuối cùng). Tuy vẫn giữ nguyên thể thức, nhưng không còn nhà vô địch của mỗi giai đoạn. Thay vào đó, hai đội đứng đầu mỗi giai đoạn quyết chiến ở trận chung kết có tên gọi Copa Campeonato (hay Superfinal) để tìm ra nhà vô địch duy nhất.
Nhưng trận tranh Copa Campeonato ấy chỉ tồn tại đúng hai năm là 2013 và 2014. Năm 2013, tức sau mùa 2012-2013, nó còn được công nhận là danh hiệu VĐQG Argentina. Đến năm 2014, LĐBĐ Argentina (AFA) xem nó là một danh hiệu riêng, còn chức VĐQG lại được tính cho hai đội dẫn đầu mỗi giai đoạn Inicial và Final.
Năm chuyển giao đầu tiên 2014, vẫn 20 đội tranh tài trong cùng một bảng vòng tròn hai lượt, nhưng đá dồn từ tháng 8 đến tháng 12 – nghĩa là không còn vắt sang hai năm dương lịch – chọn ra nhà vô địch duy nhất dựa trên điểm số cao nhất. Giải đấu năm đó mang tên Torneo de Transicion (giải đấu chuyển giao).
2015 vẫn tiếp tục mang danh chuyển giao, khi giải VĐQG Argentina diễn ra từ đầu năm đến cuối năm, từ 20 tăng lên 30 đội – ý tưởng mở rộng vốn đã manh nha ở mùa 2012-2013 nhưng bị phản đối. Những đội bổ sung được lấy từ giải hạng dưới. Thể thức gồm 30 vòng, tức mỗi đội đá vòng tròn một lượt (29 trận) và mỗi đội có thêm một trận derby. Đội có điểm số cao nhất vô địch cả mùa.
Nửa đầu 2016, 30 đội được chia thành hai bảng (vùng A và vùng B), mỗi đội chơi 14 trận vòng tròn một lượt ở bảng đấu của mình và thêm hai trận derby đi-về trước kình địch ở bảng còn lại - gọi là "derby liên vùng". Cuối mùa, hai đội đứng đầu từng bảng chơi trận chung kết chọn ra nhà vô địch duy nhất mùa giải.
Từ 8/2016 đến 6/2017, 30 đội giờ thi đấu cùng một bảng, mỗi đội đá vòng tròn một lượt (29 trận), cộng thêm một trận derby trước kình địch lớn nhất có tên gọi "Fecha de Clasicos" (vòng đấu derby). Đội nhiều điểm nhất vô địch cả mùa.
Từ 8/2017 đến 6/2018, lần đầu tiên kể từ khi thành lập, giải VĐQG Argentina không còn được tổ chức bởi AFA. Liên đoàn bấy giờ chỉ quản các đội tuyển. Một pháp nhân độc lập được thành lập đứng ra thay thế, mang tên "Superliga Argentina", cũng là tên giải đấu. Giải chỉ còn 28 đội, mỗi đội đá vòng tròn một lượt và không còn trận derby "Fecha de Clasicos". Đội nhiều điểm nhất vô địch cả mùa.
Từ 8/2018 đến 6/2019, Superliga Argentina rút còn 26 đội, vẫn theo thể thức như mùa trước. Trong hai tháng cuối mùa đó, một giải đấu mới mang tên Copa de la Superliga được ra đời, thuộc một phần của giải VĐQG nhưng có danh hiệu riêng, diễn ra theo thể thức đấu loại trực tiếp: 6 đội dẫn đầu Superliga Argentina được đặc cách vào vòng 1/8, 20 đội còn lại bắt cặp đá từ vòng sơ loại thứ nhất để giành quyền vào vòng 1/8. Đội vô địch có suất trực tiếp tham gia vòng bảng Copa Libertadores - giải đấu tương đương Champions League ở châu Âu.
Từ 7/2019 đến 5/2020, Superliga Argentina lại rút còn 24 đội với thể thức giữ nguyên. Đến khi các đội bước vào giai đoạn tham dự Copa de la Superliga, đại dịch Covid-19 bùng phát, AFA vào cuộc, quyết định hủy giải.
Trước đại dịch, AFA đã có ý định giải tán pháp nhân Superliga Argentina, quay trở lại tổ chức giải VĐQG. Đại dịch đẩy nhanh tiến trình này và sau đó, một tổ chức mới do AFA lập ra thay thế, mang tên Liga Profesional de Futbol.
Từ 2021 đến 2024, dưới tên gọi AFA Liga Profesional de Futbol, giải VĐQG Argentina có 26 đội tranh tài ở năm đầu và sau đó là 28 đội. Ngoại trừ 2023 diễn ra trong nửa đầu năm dương lịch, các năm còn lại đều ở nửa cuối. Thể thức vòng tròn một lượt và chọn ra nhà vô địch duy nhất.
Mùa 2025 hiện tại diễn ra từ đầu năm đến cuối năm, giải VĐQG Argentina vừa giữ lại nét truyền thống, vừa học tập từ mô hình MLS. Cụ thể, giải được chia thành hai phần (hai giải đấu) là Torneo Apertura và Torneo Clausura, mỗi giải đấu lại chia thành những giai đoạn nhỏ.
Giai đoạn đầu của mỗi giải, 30 đội được bốc thăm chia thành hai bảng 15 đội và đá vòng tròn một lượt trong bảng. Ngoài ra, mỗi đội sẽ đá thêm hai trận liên khu: một trận derby với kình địch cố định ở bảng kia và một trận với đối thủ được bốc thăm. 8 đội dẫn đầu mỗi bảng sẽ vào vòng 1/8 (từ vòng 1/8 đến chung kết đều đá một trận duy nhất), phần nào giống Cup MLS.
Mỗi giải Apertura và Clausura chọn ra nhà vô địch tương ứng. Ở Apertura mùa này, đội vô địch là Platense sau khi đánh bại Huracan 1-0 ở chung kết. Ở Clausura hiện tại, vòng 1/8 vẫn đang diễn ra.
Song song đó, cả giải còn có một bảng điểm tổng dựa trên thành tích khi thi đấu ở giai đoạn đầu của Apertura và Clausura (tức đá vòng tròn một lượt và thêm hai trận liên khu). Chính nhờ bảng điểm tổng này, mà Rosario Central của Angel Di Maria vừa qua đã được AFA bất ngờ trao tặng danh hiệu "Campeon de Liga", tạm gọi là nhà vô địch của mùa giải chính quy. Làn sóng phản đối nổi lên vì vốn dĩ ngay từ đầu, danh hiệu này không tồn tại.
Bản thân Rosario nhanh chóng bổ sung danh hiệu này vào phòng truyền thống, xem như chức VĐQG của năm 2025. Đúng hôm sau, Rosario thất bại 0-1 trước Estudiantes ở vòng 1/8 Clausura. Nghĩa là với hai danh hiệu được đặt ra ban đầu, Rosario đều không vô địch giải nào, nhưng vẫn có chức vô địch Argentina.
8 giải đấu trong một năm
Tại sao phải làm đơn giản khi có thể làm phức tạp, đó dường như là phương châm của những người làm bóng đá ở Argentina. Bởi bên cạnh sự phức tạp của giải VĐQG, các Cup quốc nội khác của Argentina còn đan xen, chồng chéo như "chợ trời".
Đầu tiên, sau khi Apertura và Clausura khép lại, hai đội vô địch của những giải này sẽ đấu với nhau trong trận tranh Trofeo de Campeones de la Liga Profesional do AFA tổ chức, hay còn gọi là Cup Nhà vô địch của giải đấu Chuyên nghiệp.
Tiếp đến là Copa Argentina - một đấu trường Cup quốc gia tách biệt, tương tự Cup FA hay Cup Nhà Vua Tây Ban Nha - nhưng cũng do AFA tổ chức. Giải được tổ chức theo hai nhánh trên - dưới, các đội mỗi nhánh đấu loại trực tiếp, hai đội tiến sâu nhất mỗi nhánh chạm trán ở chung kết. Mùa 2025 này, giải đã xác định được đội vô địch là Independiente Rivadavia.
Đội vô địch Trofeo de Campeones de la Liga Profesional sẽ cùng đội vô địch Copa Argentina tranh Siêu Cup Argentina, có tên gọi Supercopa Argentina, cũng do AFA thành lập. Để so sánh, trận này giống các trận tranh Siêu Cup ở các giải châu Âu, giữa đội VĐQG và đội đoạt Cup quốc gia.
Ngoài ra, vì vào 2022, AFA "lỡ" cam kết với Hội đồng Thể thao Các Tiểu Vương quốc Arab Thống Nhất (UAE) sẽ tổ chức Supercopa Argentina ở thủ đô Abu Dhabi theo thỏa thuận đến 2026. Do đó, AFA khai sinh thêm một giải đấu có tên gọi Supercopa Internacional, tức Siêu Cup Quốc tế. Danh hiệu này được phân định giữa đội vô địch Trofeo de Campeones de la Liga Profesional và đội vô địch mùa giải chính quy - tức Campeon de Liga. Năm nay, Rosario Central giành suất đầu tiên góp mặt, và sẽ biết đối thủ sau khi nhà vô địch Trofeo de Campeones được xác định.
Tổng cộng, riêng trong 2025, cấp độ chuyên nghiệp của bóng đá Argentina có 7 giải vô địch diễn ra và trao thưởng: Torneo Apertura (Platense vô địch), Torneo Clausura (chưa xác định), Campeon de Liga (Rosario Central được trao), Trofeo de Campeones de la Liga Profesional (chưa xác định), Copa Argentina (Independiente Rivadavia vô địch), Supercopa Argentina (chưa xác định) và Supercopa Internacional (chưa xác định).
Nhưng AFA vẫn chưa chịu dừng lại. Mới đây, liên đoàn này vừa thông báo từ mùa 2026 sẽ tạo thêm một giải mới mang tên Recopa de Campeones, dành cho các đội vô địch Copa Argentina, Supercopa Argentina và Supercopa Internacional. Do chỉ có ba đội, thế nên để ghép cặp trận đấu, các đội á quân mỗi giải có thể tham dự.
Như vậy đến năm 2026, bóng đá Argentina sẽ có tổng cộng 8 danh hiệu được trao trong một năm. "Chẳng ai hiểu gì cả, mọi thứ thay đổi liên tục", ký giả Andres Burgo, tác giả nhiều cuốn sách về bóng đá Argentina, nói với AFP. "Logic duy nhất là xây dựng quyền lực cho các lãnh đạo".
Sự chồng chéo thể thức dường như chỉ phục vụ mục đích thương mại và khiến bóng đá quốc nội Argentina ngày càng khó theo dõi, có nguy cơ làm người hâm mộ chán nản. "Hệt như ma trận", Tomas Menconi, một CĐV 33 tuổi của River Plate, nói với AFP. "Trước kia chỉ có hai giải Apertura và Clausura, 20 đội, rất rõ ràng. Giờ thì tôi không thể theo dõi nổi. Các danh hiệu nội địa ngày càng mất giá trị".
Ngoài việc không có một nhà vô địch quốc gia duy nhất mỗi năm, người hâm mộ Argentina còn thường xuyên chỉ trích chất lượng các giải quốc nội ngày càng giảm sút. Các CLB Argentina đã không vô địch Copa Libertadores từ năm 2018, nhường chỗ cho đại kình địch Brazil thống trị.
Chủ tịch AFA Claudio Tapia - người nắm quyền từ năm 2017 - tuần trước đã lên tiếng bênh vực mô hình bóng đá Argentina trên mạng xã hội X. Ông cho rằng những giải đấu được lập ra này mang tính quần chúng, tạo sự đoàn kết, có cạnh tranh và đào tạo.
Tuy nhiên, chính ông Tapia từng thừa nhận hồi tháng 4 rằng AFA có thể đã thiếu sót trong công tác truyền thông để giải thích lý do của sự gia tăng số trận đấu và thừa mứa các giải đấu, một xu hướng chung ở nền bóng đá thế giới hiện tại.
Hoàng Thông tổng hợp