Điều 40 Nghị định 282/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 15/12 quy định, người nào cưỡng ép thành viên gia đình học tập quá sức sẽ bị phạt tiền từ 5 đến 10 triệu đồng. Người vi phạm còn bị buộc xin lỗi công khai khi người bị bạo lực gia đình có yêu cầu tại nhà riêng, nơi làm việc, địa điểm khác hoặc trên phương tiện thông tin đại chúng.
Việc cưỡng ép thành viên trong gia đình học tập và lao động quá sức là một trong những hành vi bạo lực gia đình được quy định trong Luật phòng chống bạo lực gia đình 2022. "Tuy nhiên đây là lần đầu tiên hành vi này bị đưa vào để xử phạt hành chính", luật sư Đinh Thu Hiền, Phó giám đốc trung tâm tư vấn, Công ty Luật TNHH Khoa Tín, cho biết.
Bà Hiền đánh giá quy định này là một tiến bộ trong việc mở rộng nhận thức về pháp lý liên quan đến quyền trẻ em, thành viên trong gia đình. Nó cũng phù hợp với hệ thống quy phạm pháp luật trong giáo dục hiện nay về việc hạn chế dạy thêm, học thêm ngoài nhà trường. Khi đó sẽ tạo thêm thời gian và không gian cho trẻ em vui chơi phát triển toàn diện.
Qua đây cũng thể hiện "sự quan tâm đặc biệt" về việc học tập của trẻ em khi nhiều năm gần đây xảy ra các trường hợp cha mẹ ép con học quá sức. Có thể do cha mẹ đặt kỳ vọng về thành tích ở con hoặc do nhà trường, thầy cô tạo nên áp lực dẫn tới việc không học không được. Từ đó dẫn đến ảnh hưởng về tinh thần, sức khỏe và kéo theo những hệ quả xấu với trẻ con..
Quy định xử phạt đã có nhưng áp dụng trên thực tế như nào là vấn đề nhiều người thắc mắc. Luật sư Hiền cho rằng trước hết cần hiểu rõ "thế nào là cưỡng ép", "thế nào là quá sức" và tiêu chí đánh giá khái niệm này như thế nào?
Cưỡng ép là cố ý ép buộc người khác làm theo ý mình. Còn khái niệm "học quá sức" được nêu trong Luật phòng chống bạo lực gia đình 2022 và hiện nay là Nghị định 282, song lại chưa có hướng dẫn cụ thể, cũng như tiêu chí đánh giá.
Nhưng theo luật sư Hiền, dựa vào các quy định pháp luật hiện hành thì "cưỡng ép học tập quá sức là một hành vi bạo lực gia đình". Đây là hành vi cố ý gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần đối với thành viên khác trong gia đình. Quá sức được hiểu là vượt quá sức chịu đựng thông thường của thành viên đó và gây ra các hậu quả về thể chất, tinh thần.
Để có căn cứ áp dụng xử phạt hành chính với hành vi này cần phải có nhiều "bằng chứng". Ví dụ, giờ học, bài học, học thêm, kiểm tra liên tục, có vượt sức chịu đựng hay không, có gây ra hậu quả áp lực tâm lý, mệt mỏi, rối loạn tâm lý, hay không? Có phải người trong gia đình thực hiện hành vi không?
Các bằng chứng thu thập phải chứng minh được những vấn đề trên. Chẳng hạn, video ghi lại hành vi liên tiếp trong nhiều ngày, kết quả khám sức khỏe, lời khai người bị hại và người làm chứng nếu có. Bất cứ ai cũng có thể báo cáo hành vi về bạo lực gia đình.
Qua phân tích trên, luật sư Hiền đề xuất cần có tiêu chí đánh giá, hướng dẫn cụ thể về hành vi này và quy trình xử lý như thế nào để phù hợp với phong tục, tập quán của Việt Nam.
Không giáo dục con như nào sẽ bị phạt tiền 10-20 triệu đồng?
Nghị định 282 cũng lần đầu tiên quy định, người nào không giáo dục thành viên gia đình là trẻ em sẽ bị phạt tiền 10-20 triệu đồng, theo điều 38. Tuy nhiên luật sư Hiền cho hay, khái niệm "không giáo dục con" chưa có quy định giải thích trực tiếp.
Theo điều 98 Luật trẻ em, cha mẹ, người chăm sóc trẻ em và các thành viên trong gia đình có trách nhiệm trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng, quản lý, giáo dục trẻ em. Cha mẹ phải dành điều kiện tốt nhất theo khả năng cho sự phát triển liên tục, toàn diện của trẻ em, đặc biệt là trẻ em dưới 36 tháng tuổi.
Cha, mẹ, người giám hộ, các thành viên trong gia đình còn phải có trách nhiệm xây dựng gia đình ấm no, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ em, tạo môi trường lành mạnh cho sự phát triển toàn diện của trẻ em...
Hơn nữa, điều 99 về bảo đảm quyền học tập còn quy định cha mẹ, giáo viên, người chăm sóc trẻ có trách nhiệm bảo đảm cho trẻ em thực hiện quyền học tập, hoàn thành chương trình giáo dục phổ cập theo quy định pháp luật, tạo điều kiện cho trẻ em theo học ở trình độ cao hơn.
Như vậy, nếu cha mẹ không thực hiện các nghĩa vụ như điều 98, 99 nêu trên thì được hiểu là không giáo dục trẻ em. Nếu là hành vi cố ý không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm trong việc giáo dục con có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.
"Quy định mới này không phạt việc dạy con, cho con học một cách phù hợp mà phạt việc lạm dụng, áp đặt hoặc thờ ơ đến mức gây tổn hại thể chất, tinh thần và quyền được phát triển của trẻ", luật sư đánh giá.
Nhiều độc giả của VnExpress cho rằng không cha mẹ nào ép con học quá sức mà chỉ mong muốn hoàn thành khối lượng bài vở theo yêu cầu học tập của trường. Có học sinh lớp 1 mà cô giáo cho bài tập về nhà tới 4 mặt giấy A4 khiến cả tối thứ 7 và ngày chủ nhật hai mẹ con làm mãi không xong. "Nên nghiên cứu giảm bớt chương trình học tập cho học sinh chứ hiện tại vẫn còn nặng nề lắm", độc giả Bùi Thế Minh chia sẻ.
Phạm Dự