Hàng chục doanh nghiệp trong nước và nước ngoài vừa có kiến nghị Chính phủ và các lãnh đạo cấp cao liên quan đến các dự án năng lượng tái tạo vận hành thương mại (COD) khi chưa có văn bản chấp thuận nghiệm thu. Nhóm này gồm 13 nhà đầu tư nước ngoài cùng 14 doanh nghiệp trong nước và 1 hiệp hội ngành năng lượng, sở hữu 50 dự án tái tạo.
Việc hồi tố có thể khiến các nhà máy điện tái tạo của họ không còn được hưởng giá bán điện ưu đãi 9,35 cent một kWh của FIT1 hay 7,09 cents của FIT2. Giá mua sẽ xuống thấp hơn, thậm chí không quá giá trần 1.184,9 đồng một kWh cho các dự án chuyển tiếp.
27 nhà đầu tư điện tái tạo này cho rằng tác động tài chính của tình trạng chậm thanh toán là "rất nghiêm trọng". Cùng với đó, việc áp dụng hồi tố giá FIT dựa trên ngày cấp văn bản chấp thuận nghiệm thu cũng khiến họ lo lắng.
Ước tính của các doanh nghiệp, việc này có thể dẫn đến thiệt hại gần 100% vốn chủ sở hữu của các dự án, tương ứng hơn 13 tỷ USD. "Nếu sự việc tiếp tục hoặc xấu đi, có thể khiến doanh nghiệp vỡ nợ hàng loạt, đe dọa sự ổn định của thị trường tài chính, suy giảm niềm tin vào môi trường đầu tư của Việt Nam", đơn kiến nghị nêu.
Khoảng một phần ba số dự án có tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài đến từ châu Âu (Pháp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Thụy Sĩ, Anh) và châu Á (Ấn Độ, Nhật Bản, Philippines, Singapore, Thái Lan, Trung Quốc). Tổng giá trị đầu tư của các dự án sở hữu nước ngoài ước khoảng 4 tỷ USD, gồm hơn 3.600 MWp điện mặt trời và 160 MW điện gió.
Chấp thuận nghiệm thu là văn bản chấp thuận kết quả kiểm tra nghiệm thu hoàn thành xây dựng công trình của Bộ Công Thương hoặc cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh. Theo các nhà đầu tư, quy định tại thời điểm các dự án này đạt COD không yêu cầu chấp nhận nghiệm thu. Thực tế, Thông tư 10 ngày 9/6/2023 của Bộ Công Thương mới đưa yêu cầu phải có văn bản này trước khi xin cấp giấy phép hoạt động điện lực. Trong khi đó, các dự án này đều vận hành COD trước hoặc trong năm 2021.
"Việc này đi ngược với nguyên tắc không được áp dụng hồi tố của Luật Đầu tư", doanh nghiệp khẳng định.
Dù vậy, theo các doanh nghiệp, từ tháng 9/2023, nhiều dự án bị trì hoãn thanh toán vô thời hạn hoặc thanh toán một phần. Họ cho rằng việc này không có căn cứ pháp lý rõ ràng, ngoài việc được đề cập trong Kết luận thanh tra cuối năm 2023.
Cụ thể, Kết luận của Thanh tra Chính phủ chỉ ra nhiều dự án năng lượng tái tạo (điện mặt trời, gió) vận hành thương mại (COD), nhưng chưa có văn bản chấp thuận kết quả kiểm tra nghiệm thu của cơ quan chức năng tại thời điểm COD hoặc trong thời gian được hưởng các mức giá mua điện ưu đãi (giá FIT1, FIT2).
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, có 173 nhà máy hoặc phần nhà máy điện mặt trời, điện gió nối lưới gặp tình huống này. Trong đó, có gần 150 dự án điện mặt trời tập trung đang hoạt động trên hệ thống điện quốc gia.
Cơ quan thanh tra đánh giá việc này gây ra thiệt hại cho nhà nước, cụ thể là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) - đơn vị 100% vốn Nhà nước phải trả tiền mua điện.
Để khắc phục, Bộ Công Thương đề xuất EVN cùng các chủ đầu tư dự án xác định lại điều kiện hưởng giá FIT. Những dự án không đáp ứng đủ điều kiện sẽ phải xác định lại giá mua bán điện theo quy định. Với các dự án này, EVN sẽ báo cáo cơ quan có thẩm quyền để làm căn cứ bù trừ thanh toán tiền mua điện.
Phương án xử lý này, theo Bộ Công Thương, được đưa ra trên cơ sở phân tích, đánh giá, so sánh lợi ích về kinh tế - xã hội, hạn chế tối đa tranh chấp, khiếu kiện, cũng như ảnh hưởng môi trường đầu tư.
Các doanh nghiệp này đề nghị Chính phủ, Bộ Công Thương xác nhận và thi hành ngày COD đã chấp thuận ban đầu, không áp dụng hồi tố. Họ cũng yêu cầu phía EVN đảm bảo thanh toán đầy đủ, đúng hạn cho các dự án bị ảnh hưởng.
Theo các nhà đầu tư, các vi phạm nào về chấp thuận nghiệm thu theo pháp luật xây dựng chỉ dẫn đến xử phạt hành chính và yêu cầu khắc phục hậu quả. Điều này không làm thay đổi thực tế dự án đã đáp ứng các điều kiện COD tại thời điểm đó.
Phương Dung