Chiều 8/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia 2026-2030. Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất bổ sung quy định về khuyến khích doanh nghiệp, tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR).
Bà Trịnh Thị Tú Anh, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng phát triển điện hạt nhân SMR là hướng đi phù hợp với điều kiện Việt Nam. Dự thảo nghị quyết mở ra một cơ chế linh hoạt hơn so với cách tiếp cận truyền thống trước đây, là điện hạt nhân gần như chỉ giao Nhà nước đảm nhận.
Tuy nhiên, bà cho rằng phát triển điện hạt nhân SMR phải đi kèm điều kiện về an toàn, trách nhiệm và minh bạch. Bà Tú Anh đề nghị Chính phủ cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ. Doanh nghiệp muốn tham gia phải đáp ứng năng lực tài chính, công nghệ, trách nhiệm môi trường, và Nhà nước giữ vai trò kiểm soát.
Bà cũng đề xuất triển khai SMR thận trọng, có lộ trình (nghiên cứu - thử nghiệm - trình diễn dự án), đánh giá kỹ tác động xã hội và môi trường. "Khuyến khích không phải là buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong khi Nhà nước giữ vai trò điều tiết, giám sát", bà Tú Anh nêu quan điểm.
Cuối năm ngoái, Quốc hội quyết nghị tiếp tục đầu tư điện hạt nhân Ninh Thuận, sau 8 năm dừng dự án này. Việt Nam dự kiến hoàn thành trong 5 năm. Trong đó, nhà máy Ninh Thuận 1 đặt tại xã Phước Dinh, huyện Thuận Nam. Nhà máy Ninh Thuận 2 đặt tại xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Công nghiệp năng lượng quốc gia (PVN) lần lượt làm chủ đầu tư hai nhà máy này.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng có kế hoạch phát triển điện hạt nhân quy mô nhỏ trên phạm vi cả nước. Lò phản ứng kiểu module nhỏ (Small Modular Reactor - SMR) là lò phản ứng hạt nhân tiên tiến có công suất đến 300 MW mỗi tổ máy, bằng một phần ba lò phản ứng điện hạt nhân truyền thống. Các module có thể được chế tạo sẵn tại nhà máy rồi vận chuyển từng đơn vị tới vị trí lắp đặt, giúp giảm chi phí, thời gian xây dựng nhưng vẫn đảm bảo an toàn nhờ tính năng an toàn thụ động. Ước tính chi phí đầu tư mỗi kW theo lò SMR dao động 7.000-12.000 USD, tức 2,1-3,6 tỷ USD cho một nhà máy 300 MW trong 2-3 năm. Trong khi chi phí xây dựng một nhà máy tiêu chuẩn khoảng 6-9 tỷ USD, cần trên dưới 5 năm, thậm chí có dự án hơn 10 năm.
Ông Phạm Văn Hòa (Hội Luật gia Đồng Tháp) đánh giá quy định khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư SMR "còn chung chung". Theo ông, điện hạt nhân quy mô nhỏ vẫn tiềm ẩn nguy hiểm đến tính mạng và tài sản (nếu có sự cố). Ông Hòa đề nghị phải quy định chặt chẽ trách nhiệm các bên nếu xảy ra sự cố và phát triển thí điểm SMR trước mở rộng quy mô.
Hiện nhiều quốc gia đã thương mại hóa hoặc phát triển nhanh về điện hạt nhân SMR. Mỹ, Canada, Pháp và Anh thúc đẩy khu vực tư nhân tham gia và xem đây là động lực đổi mới công nghệ. Một số quốc gia châu Á cũng chọn SMR cho các khu vực hạ tầng yếu.
Tương tự, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam Nguyễn Thị Lan nói "chưa thể kỳ vọng SMR mang lại hiệu quả kinh tế cao trong ngắn hạn". Bà Lan nhận định sẽ khó thu hút tư nhân đầu tư khi suất đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài và rủi ro cao. Bởi vậy, giai đoạn đầu phát triển loại hình năng lượng mới này cần có vai trò dẫn dắt của Nhà nước.
"Khi Việt Nam đủ kinh nghiệm, kiểm soát tốt an toàn, hoàn thiện pháp lý và làm chủ công nghệ lõi, hoàn toàn có thể từng bước mở rộng quy mô để thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư", bà nêu.
Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất doanh nghiệp làm dự án điện gió ngoài khơi cần vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, vốn chủ sở hữu không thấp hơn 15% mức đầu tư dự án. Với dự án có từ hai nhà đầu tư trở lên cùng đăng ký, doanh nghiệp được chọn theo các tiêu chí ưu tiên như dự án có diện tích khảo sát nhỏ, giá điện dự kiến thấp, năng lực tài chính tốt...
Bà Triệu Thị Ngọc Diễm, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội không đồng tình việc ưu tiên chọn doanh nghiệp đề xuất diện tích nhỏ hơn. Bà cho rằng việc khảo sát cần phải chính xác, phù hợp với công suất, quy mô dự án. "Cần đưa các yếu tố như năng lực tài chính, kinh nghiệm quốc tế và trong nước làm tiêu chí chính để lựa chọn nhà đầu tư", bà Diễm đề nghị.
Ở khía cạnh này, ông Hà Sỹ Đồng, nguyên quyền Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị cũng cho rằng cần bổ sung tiêu chí đánh giá năng lực nhà đầu tư với dự án quy mô lớn và xác định một cơ quan trung ương làm đầu mối điều phối. Thời gian cấp phép khảo sát dự án, mẫu hồ sơ... cũng cần được thống nhất, tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện dự án.
Giải trình sau đó, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho rằng điện gió ngoài khơi là một loại hình năng lượng mới, gắn với an ninh quốc gia. Ông cho biết quan điểm của Chính phủ, Bộ Công Thương - cơ quan chủ trì soạn thảo là "khai thác, từng bước rút ra bài học cho giai đoạn phát triển tiếp theo".
Bộ trưởng Diên cam kết sau khi Quốc hội thông qua dự thảo nghị quyết này, Chính phủ sẽ chỉ đạo cho các bộ, ngành có cơ chế kiểm soát, đảm bảo lợi ích, an ninh quốc gia.
Quốc hội dự kiến biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia 2026-2030 vào chiều 11/12.
Anh Tú