BS.CKI Tống Thị Ngọc Cầm, Phó Giám đốc Y khoa miền Bắc, Hệ thống tiêm chủng VNVC, cho biết ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới, với khoảng 10 triệu người tử vong mỗi năm. Tại Việt Nam, bệnh ung thư là gánh nặng lớn cho xã hội, với 180.480 ca mắc mới và 120.184 ca tử vong trong năm 2022, theo thống kê của Tổ chức Ung thư toàn cầu (GLOBOCAN).
Theo bác sĩ Cầm, ngoài thực hiện lối sống lành mạnh như không hút thuốc, ăn uống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể lực, tiêm vaccine cũng giúp phòng ngừa tác nhân gây các bệnh ung thư sau đây:
Ung thư gan
Ung thư gan hiện có số ca mắc và tỷ lệ tử vong cao tại Việt Nam, đặc biệt nhiều ca mắc dưới 30 tuổi. Bệnh diễn tiến âm thầm, các triệu chứng như vàng mắt, vàng da, nước tiểu đậm màu, mệt mỏi, buồn nôn, đau bụng vùng gan, chán ăn... có thể chỉ xuất hiện khi ở giai đoạn nặng. Đa số bệnh nhân đến khám khi đã muộn, thời gian sống trung bình không quá một năm. 60% đến viện khi đã ở giai đoạn trung gian và tiến triển, tỷ lệ được phát hiện sớm rất thấp.
Ung thư gan có nhiều nguyên nhân như: hút thuốc lá, uống nhiều rượu, chế độ dinh dưỡng không hợp lý, ô nhiễm môi trường sống, thức khuya, lười vận động. Trong đó, tác nhân gây bệnh chủ yếu là virus gây viêm gan B, C, với khoảng 80% ca ung thư gan.
Ung thư cổ tử cung
Ung thư cổ tử cung là bệnh thường gặp ở nữ, với khoảng 6.200 ca mắc, trong đó có hơn 2.500 người tử vong mỗi năm tại Việt Nam, theo Globocan 2022. Bệnh diễn tiến âm thầm. Ở giai đoạn đầu, bệnh khó phát hiện do tế bào ung thư chưa nhân lên nhiều, khối ung thư có kích thước nhỏ trên bề mặt niêm mạc cổ tử cung, chưa ra gây triệu chứng cảnh báo. Cũng có trường hợp có dấu hiệu nhưng dễ bỏ qua do nhầm lẫn với triệu chứng bệnh phụ khoa khác như chảy máu âm đạo bất thường, rối loạn kinh nguyệt, đau khi quan hệ tình dục, dịch tiết âm đạo có mùi, đau xương chậu. Người bệnh chỉ đi khám, tầm soát ung thư khi các triệu chứng đã rầm rộ ở giai đoạn muộn. Điều này dẫn đến việc điều trị khó khăn, tốn kém, tỷ lệ tử vong cao.
Nhiễm một hoặc nhiều type HPV nguy cơ cao đã được khẳng định là nguyên nhân tiên phát của ung thư cổ tử cung. Trong đó có 8 type sinh ung thư thường gặp là 16,18, 45, 33, 51, 58, 31, 52 và 35, chịu trách nhiệm cho khoảng 96,1% ca ung thư cổ tử cung.
Ung thư vùng hầu họng
Ngoài gây ra ung thư cổ tử cung, virus HPV còn liên quan đến khoảng 60-70 ca ung thư vùng hầu họng. Đây là bệnh ung thư có tỷ lệ mắc cao tại Việt Nam, chiếm khoảng 12% dân số, song các triệu chứng như khó nuốt, đau họng, khàn giọng, ù tai, ho kéo dài, đau tai, nổi hạch ở cổ... dễ nhầm với bệnh đường hô hấp khác, dẫn đến phát hiện muộn, điều trị khó khăn tỷ lệ tử vong cao.
Ung thư hốc mũi
Ung thư hốc mũi (u hốc mũi) là khối u hình thành bên trong khoang mũi hoặc các xoang cạnh mũi, thường gặp ở nam giới. Bệnh gây ra các triệu chứng như thường xuyên bị tắc một bên, khứu giác giảm, nghẹt mũi, chảy chất nhầy từ mũi... Song các triệu chứng này dễ nhầm lẫn với cảm lạnh, viêm xoang thông thường, khiến nhiều người bỏ qua, dẫn đến phát hiện muộn, gây khó khăn cho việc điều trị.
Theo bác sĩ Cầm, ngoài các tác nhân như hút thuốc, môi trường không khí ô nhiễm, hít phải hóa chất, bụi gỗ thì có khoảng 30% trường hợp mắc bệnh ung thư hốc mũi và xoang cạnh mũi do nhiễm virus HPV. Như mới đây, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM ghi nhận trường hợp người đàn ông 35 tuổi bị u hốc mũi cũng do nhiễm virus HPV type 6.
Virus HPV còn gây ung thư hậu môn, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo, ung thư dương vật, bệnh sùi mào gà có tỷ lệ mắc và lây nhiễm cao.
Những vaccine giúp phòng bệnh
Một trong những chiến lược phòng ung thư gan và các bệnh do virus viêm gan là tiêm vaccine. Hiện viêm gan C chưa có vaccine ngừa, còn viêm gan B đã có, tiêu biểu như vaccine 5 trong 1, 6 trong 1 cho trẻ em; Heberbiovac HB (Cu Ba), Gene Hbvax (Việt Nam), Twinrix (Bỉ) phòng viêm gan A và B dành cho trẻ em và người lớn.
Người lớn cần xét nghiệm viêm gan B trước khi nhắc lại, tiêm nhắc khi kháng thể giảm. Trẻ em cần tiêm ngừa trong vòng 24 giờ sau khi sinh, sau đó theo sát lịch tiêm vaccine 5 trong 1 hoặc vaccine 6 trong 1.
Đối với HPV, hiện Việt Nam có hai loại vaccine gồm Gardasil và Gardasil 9. Trong đó Gardasil phòng được 4 type 6, 11, 16, 18 chỉ định tiêm cho nữ giới tuổi 9-26. Vaccine Gardasil 9, phòng ngừa 9 type 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 và 58, chỉ định tiêm cho nam và nữ tuổi 9-45, hiệu quả bảo vệ đến trên 90%. Nhóm 9-14 tuổi tiêm hai mũi cách nhau tối thiểu 6 tháng. Người 15-45 tuổi tiêm ba mũi trong vòng 6 tháng. Người quên lịch tiêm hoặc trễ lịch tiêm, không cần tiêm lại từ đầu, sẽ tiêm tiếp theo liệu trình phù hợp.
Ngoài vaccine, để tránh mắc các bệnh ung thư, người dân cần xây dựng cho bản thân lối sống lành mạnh, hạn chế uống rượu bia, hút thuốc lá, vệ sinh răng miệng sạch sẽ và cần sử dụng biện pháp an toàn khi yêu, tránh sử dụng chung đồ dùng cá nhân.
Thảo Nguyên