Bộ Ngoại giao vừa có văn bản gửi Bộ Tư pháp xin ý kiến thẩm định hồ sơ đề xuất ký Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng.
“Các cuộc tấn công trên không gian mạng phát triển nhanh chóng cả về hình thức và quy mô, có tính chất xuyên biên giới, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự ổn định kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước, đe dọa chủ quyền và làm xói mòn lòng tin giữa các quốc gia”, Bộ Ngoại giao cho hay.
Trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT), Deepfake, tấn công giả mạo (phishing) thông minh... đang bị lợi dụng để tạo ra các cuộc tấn công với tốc độ và hiệu quả cao hơn. Tiền điện tử cũng được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động tội phạm, khủng bố, rửa tiền và chuyển tiền trái phép qua biên giới, theo bộ này.
Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ phổ cập internet hàng đầu thế giới, với gần 80 triệu người sử dụng tính đến đầu năm 2025, tương đương 80% dân số.
Đến nay, Việt Nam đã trở thành thành viên của Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng có tổ chức xuyên quốc gia (UNTOC) và Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC); ký kết nhiều văn kiện song phương với các quốc gia để tăng cường phối hợp trong điều tra, truy tố, dẫn độ và trao đổi thông tin... liên quan đến tội phạm mạng.
Sau hơn 5 năm đàm phán, ngày 24/12/2024 Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua dự thảo Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng. Đây là công ước đầu tiên của Liên hợp quốc và cũng là khuôn khổ pháp lý chung đầu tiên quy định về các nước hợp tác trên các lĩnh vực chia sẻ thông tin, phối hợp điều tra, thu thập chứng cứ... liên quan đến tội phạm mạng.
Việc sớm ký và tiến tới phê chuẩn công ước, theo Bộ Ngoại giao, mang ý nghĩa chính trị to lớn, tiếp tục thể hiện nỗ lực và cam kết của Việt Nam trong thúc đẩy hợp tác đa phương, đề cao vai trò và giá trị của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế. Đồng thời mở ra nhiều cơ hội và kênh hợp tác quốc tế với công tác phòng, chống tội phạm mạng tại Việt Nam.
Cơ quan này dẫn chứng, số lượng các cuộc tấn công mạng tại Việt Nam trong năm 2024 đã tăng hơn 60% so với năm 2023, đặc biệt là tấn công mã hóa dữ liệu với mục đích tống tiền các doanh nghiệp (ransomware attack). Số lượng mã độc mới được phát triển tăng hơn 52%, các nhóm tin tặc với mục đích tài chính có nhiều kỹ thuật và thủ đoạn mới, các chiến dịch cũng có sự đầu tư hơn.
Đáng chú ý, các lỗ hổng mới năm 2024 gia tăng trên 64,3% so với cùng kỳ năm 2023, đặc biệt số lượng các lỗ hổng có mức độ nghiêm trọng cao cũng tăng cao.
“Các ngành như y tế, tài chính, ngân hàng, năng lượng và hàng không đã trở thành mục tiêu chính. Các chiến dịch lừa đảo trực tuyến cũng ngày càng phức tạp, được vận hành bởi các tổ chức lừa đảo có tổ chức xuyên quốc gia”, Bộ Ngoại giao thông tin.
Tuy nhiên, theo cơ quan này, chỉ có khoảng 20% nạn nhân của các vụ lừa đảo trình báo sự việc tới cơ quan chức năng. Không ít hành vi tấn công mạng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua không gian mạng được tiến hành từ các đối tượng ở nước ngoài, lợi dụng cơ sở hạ tầng tại nước ngoài.
Thông tin về một trong những nội dung đáng chú ý của công ước, Bộ Ngoại giao cho biết sẽ xây dựng mạng lưới liên hệ 24/7 của tất cả các quốc gia thành viên với chức năng phù hợp với đấu tranh tội phạm mạng như “phong tỏa” các dữ liệu điện tử trong nước theo yêu cầu, hỗ trợ xử lý các trường hợp khẩn cấp, thu thập các chứng cứ điện tử.
Bên cạnh đó, công ước thúc đẩy các biện pháp phòng ngừa tội phạm mạng thông qua yêu cầu các doanh nghiệp đảm bảo an ninh, an toàn của sản phẩm để bảo vệ người dùng; bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.
Hồ sơ gửi tới Bộ Tư pháp cho thấy, công ước chỉ có hiệu lực sau khi có 40 nước tham gia và việc thông qua nghị định thư bổ sung chỉ được thực hiện sau khi có hơn 60 nước đã tham gia công ước.
Thu hồi tài sản không thông qua kết án hình sự
Điểm c khoản 1 Điều 49 công ước yêu cầu các quốc gia thành viên xem xét áp dụng biện pháp cần thiết để cho phép tịch thu tài sản không cần kết án hình sự trong cả 3 trường hợp không thể truy tố người phạm tội, gồm: Người phạm tội tử vong; người phạm tội bỏ trốn; người phạm tội vắng mặt.
Từ đó, có ý kiến cho rằng hiện nay Việt Nam chưa quy định về cơ chế tịch thu tài sản không qua kết án. Riêng đối với trường hợp không thể truy tố người phạm tội vì lý do bỏ trốn hoặc vắng mặt, pháp luật Việt Nam cũng chưa quy định tịch thu tài sản trong trường hợp này.
Bộ Ngoại giao phân tích, Điều 49 của công ước tương tự với Điều 54 của UNCAC mà Việt Nam đã là thành viên.
Đối với trường hợp tịch thu tài sản mà chưa có bản án hình sự nếu người phạm tội đã chết, bỏ trốn hoặc vắng mặt, theo Bộ Ngoại giao, điều này phù hợp với xu hướng phát triển của hợp tác quốc tế về pháp luật. Đây cũng là quy định mang tính tùy nghi, theo đó các quốc gia thành viên không bắt buộc phải thực hiện theo công ước này mà có thể “xem xét” việc áp dụng.