Từ khuôn viên của một nhà máy điện chạy bằng khí đốt bên bờ biển phía đông Canada, Planetary Technologies, một công ty ít tên tuổi, đang bơm một hỗn hợp hóa chất vào đại dương nhằm tăng sức mạnh hấp thụ carbon, với mong muốn ngăn chặn biến đổi khí hậu.
Cách đó không xa, một container in khẩu hiệu "Khôi phục khí hậu. Chữa lành đại dương". Planetary Technologies, có trụ sở tại Nova Scotia (Canada), là một phần của ngành công nghiệp mới manh nha, muốn hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu bằng năng lực của biển cả. Doanh nghiệp này đã nhận tài trợ 1 triệu USD từ quỹ của tỷ phú Elon Musk.
Planetary sử dụng hóa chất magnesium oxide (MgO) hòa tan vào nước biển, biến carbon dioxide (CO2) từ dạng khí thành các phân tử ổn định, ngưng tiếp xúc với khí quyển trong hàng nghìn năm.
Như hầu hết startup trong ngành, một phần nguồn thu của Planetary đến từ hoạt động bán tín chỉ carbon. Tín chỉ carbon (carbon credit) là một loại giấy phép hoặc chứng chỉ có thể giao dịch, có giá trị mua bán và cung cấp cho người nắm giữ tín chỉ quyền phát thải một tấn CO2 hoặc loại khí thải khác nằm trong danh sách khí thải nhà kính.
Tín chỉ hấp thụ carbon trực tiếp từ đại dương ký hiệu là mCDR, có giá cao nhất trong các loại tín chỉ hạng vàng trên thị trường. Theo cổng dữ liệu và phân tích khí hậu CDR.fyi, Planetary đã bán được hơn 3.200 tín chỉ loại này với giá 1.600 USD mỗi tín chỉ trong hai năm qua, bên mua nhiều nhất là sàn thương mại điện tử Shopify. Tính toàn ngành, hơn 340.000 tín chỉ mCDR được giao dịch trong năm 2024, tăng 170 lần so với bốn năm trước đó.
Ngoài Planetary, hàng chục công ty và nhóm khoa học đang tiếp cận các phương pháp thu giữ CO2 khác nhau. Doanh nghiệp khởi nghiệp Carboniferous chờ cấp phép liên bang để đặt bã mía ở đáy Vịnh Mexico, còn được gọi là Vịnh Mỹ theo tuyên bố của Tổng thống Donald Trump. Một số đánh chìm dăm gỗ ngoài khơi bờ biển Iceland. Một phần khác tập trung vào hoạt động trồng rong biển và tảo, những loài hoạt động như thực vật trên cạn, hấp thụ khí CO2 từ đại dương.
Gần 50 cuộc thử nghiệm thực địa đã diễn ra trong bốn năm qua. Các startup trong lĩnh vực này huy động được hàng trăm triệu USD vốn giai đoạn đầu (early stage).
Thực tế, các nhà khoa học từ Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) của Liên Hợp Quốc thừa nhận các giải pháp thu giữ carbon là cần thiết để hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu.
Tuy nhiên, ngành công nghiệp thu giữ carbon từ đại dương còn nhiều tranh cãi về lợi ích khí hậu chính xác và hậu quả khi triển khai quy mô lớn. Giới phân tích cho rằng ngành này đang tiến triển quá nhanh và có rất ít rào cản. "Giống như thời miền Tây hoang dã. Mọi người đều tham gia", Adina Paytan, giảng viên ngành khoa học Trái Đất và đại dương tại Đại học California, Santa Cruz (Mỹ), nói.
Dù khá thuận lợi ở quê nhà Nova Scotia, Planetary phải đối mặt với làn sóng biểu tình phản đối tại Cornwall, Anh. Tháng Tư năm ngoái, hơn một trăm người diễu hành mang theo biểu ngữ "Giữ cho biển của chúng ta không có hóa chất".
Sue Sayer, người điều hành một nhóm nghiên cứu về hải cẩu, nhận ra trong các cuộc thảo luận với Planetary rằng "họ không biết gì về các loài động vật, thực vật hay loài nào sống ở vịnh". David Santillo, nhà khoa học cấp cao của Phòng thí nghiệm nghiên cứu Greenpeace tại Đại học Exeter, cũng phản đối phép đo Planetary đề xuất theo dõi tác động của dự án, tính trong vài ngày.
"Nếu không có dữ liệu cơ sở trong nhiều năm và mùa, bạn sẽ không thể biết liệu mình có gây ra bất kỳ tác động nào hay không", Santillo nói.
Kết quả kiểm tra được ủy quyền bởi Cơ quan Môi trường Vương quốc Anh thông tin rằng thí nghiệm của Planetary gây rủi ro rất thấp lên sinh vật biển và có khả năng loại bỏ đáng kể carbon. Tuy nhiên, công ty đã tạm dừng đề xuất bơm thêm 200 tấn hóa chất, đồng thời tuyên bố sẽ tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu này gần Cornwall hơn thay vì vận chuyển từ Trung Quốc.
Ngoài Planetary, các công ty hoạt động trong lĩnh vực này cũng đang vấp phải sự phản đối của cộng đồng địa phương. Tại Bắc Carolina (Mỹ), đề xuất của công ty Vesta đổ hàng loạt olivine, khoáng vật màu xanh có công thức (Mg,Fe)2SiO4, gần thị trấn ven biển Duck đã dấy lên nhiều câu hỏi, khiến dự án phải giảm quy mô hơn một nửa. Vesta thành lập năm 2021, quảng bá loại khoáng chất này như một công cụ hút carbon vào đại dương, tạo ra các gò đất bảo vệ các thị trấn ven biển khỏi bão và sóng lớn.
Giới khoa học cũng thừa nhận còn những điều chưa biết đằng sau các giải pháp này. Một số nguyên tắc hoạt động cơ bản của các giải pháp đã được nghiên cứu trong nhiều thập kỷ và phòng thí nghiệm chỉ có thể mô phỏng được một phần.
Đại dương là một bí ẩn đầy thách thức. Các nhà khoa học vẫn đang khám phá những chi tiết mới về cách biển cả hấp thụ và tái chế carbon. Bất cứ vật liệu, hóa chất nào được thêm vào nước biển đều có thể bị pha loãng hoặc cuốn trôi đến các địa điểm khác, thách thức những nỗ lực khoa học theo dõi phản ứng của đại dương.
"Thật khó để khiến đại dương làm những gì bạn muốn", Sarah Cooley, một nhà khoa học về chu trình carbon đã làm việc cho tổ chức phi lợi nhuận Ocean Conservancy và chính phủ liên bang, cho biết.
Vào một số ngày nhất định, Planetary thêm một loại thuốc nhuộm màu đỏ vào đường ống thải ra để theo dõi cách các khoáng chất hòa tan và chảy ra biển, nhưng họ cũng thừa nhận không thể đo lường mọi lúc và mọi nơi.
Thêm vào đó, việc nhân rộng quy mô, tăng khả năng hấp thụ từ 300.000 tấn CO2 lên hàng tỷ tấn mỗi năm, khiến giới khoa học lo ngại. Ngoài ra, việc bán tín chỉ carbon cũng khiến nhiều nhà đại dương học không thoải mái, cùng với lo ngại tình trạng lạm dụng hệ thống tín chỉ.
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, khi không có nghiên cứu được chính phủ tài trợ, lĩnh vực này khó có thể tiến triển nếu không có nguồn thu từ bán tín chỉ. "Thật không may, cách chúng ta thiết lập mọi thứ hiện nay là giao phó cho các startup phát triển công nghệ liên quan", David Ho, giáo sư hải dương học tại Đại học Hawaii, nói. Ông cũng là đồng sáng lập kiêm Giám đốc khoa học của tổ chức phi lợi nhuận Worthy, nơi đang xác minh tác động của giải pháp loại bỏ carbon từ đại dương.
Ngành công nghiệp này vẫn tiếp tục tiến lên phía trước trong bối cảnh Trái Đất trải qua một năm nóng nhất lịch sử, với lượng CO2 toàn cầu đạt mức cao nhất 800.000 năm.
Planetary cho biết đã cô lập tổng cộng 1.000 tấn carbon trong đại dương. Gigablue ký một thỏa thuận bán 200.000 tín chỉ carbon để phân tán các hạt chứa dưỡng chất trong đại dương đầu năm nay. Công ty khởi nghiệp Ebb Carbon đạt được thỏa thuận với Microsoft để cung cấp 350.000 tín chỉ từ hoạt động dùng điện thay đổi phân tử nước biển.
Mặc dù tỷ phú Elon Musk, cố vấn Nhà Trắng, đã hạ thấp một số tuyên bố trước đây về tình trạng nóng lên toàn cầu, quỹ của ông đã cam kết tài trợ 100 triệu USD cho một cuộc thi tìm ra giải pháp tốt nhất để thu giữ carbon, trong đó Planetary đang chạy đua giành giải thưởng cao nhất.
Bảo Bảo (theo AP, CDR.fyi)