LỜI TÒA SOẠN:
Hai vụ việc liên tiếp tại Thanh Hóa xuất phát từ mâu thuẫn học đường nhưng hậu quả là án mạng khi 2 học sinh bị đánh đến mức tử vong. Đáng lo hơn, dù những vụ việc đau lòng này mới xảy ra, tình trạng học sinh biến mâu thuẫn thành ẩu đả, dùng hung khí tấn công nhau ở trường và ngoài đời vẫn tiếp diễn. VietNamNet thực hiện tuyến bài “Bài học cảnh tỉnh từ những vụ mâu thuẫn học đường thành án mạng”, góp thêm giải pháp nhằm ngăn chặn những câu chuyện đau lòng đang tái diễn.
Sau hai vụ án mạng ở Thanh Hóa gây chấn động, chưa kịp lắng xuống, tại xã Cẩm Lạc (Hà Tĩnh) lại xảy ra vụ một nam sinh lớp 9 bị đánh vào đầu dẫn tới tử vong.
Những vụ việc đau lòng này khiến dư luận không khỏi bàng hoàng. Bạo lực học đường không còn dừng lại ở mức va chạm hay xô xát thông thường. Trong nhiều trường hợp, học sinh có xu hướng “đánh đến cùng”, cho đến khi đối phương gục ngã và không còn khả năng chống trả.
‘Khi bạo lực mặc định là giải pháp cho những mâu thuẫn’
Theo dõi hàng loạt các vụ việc học sinh đánh nhau đến mức tử vong diễn ra gần đây, một giáo viên chủ nhiệm THCS tại Hưng Yên phải thốt lên: “Quá đáng sợ”. Thậm chí, cô giáo này nói “rùng mình” trước cách ứng xử của các học sinh sau khi gây án.
“Những em này không biểu lộ sự hoảng sợ, chạy trốn hay cầu cứu mà chỉ thản nhiên rời đi”.
Nữ giáo viên cho hay, những hành động này xuất phát từ việc học sinh hiện nay thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc và không biết cách giải quyết mâu thuẫn bằng lời nói. Khi bị xúc phạm, mâu thuẫn phát sinh, bạo lực sẽ trở thành "ngôn ngữ" nhanh nhất để phản ứng lại.
Ngoài ra, công nghệ và mạng xã hội góp phần tạo ra những “mẫu hành vi” trẻ dễ sao chép. Những nội dung dằn mặt, đánh hội đồng được lan truyền với tốc độ chóng mặt khiến trẻ xem nhiều đến mức tưởng bạo lực là bình thường, là công cụ để khẳng định vị thế.
Trong quá trình đi dạy, chính cô giáo này cũng từng gặp một vài học sinh mang dao trong cặp để “phòng khi cần”.
“Điều này rất đáng sợ vì cho thấy các em đã mặc định bạo lực là giải pháp”, cô nói.
Cô đề xuất đưa giáo dục cảm xúc và kỹ năng giải quyết mâu thuẫn vào chương trình chính khóa, thay vì chỉ dừng ở khẩu hiệu hay một số hoạt động ngoại khóa. Ngoài ra, phải đưa giáo dục pháp luật thực tế vào trong trường học, chẳng hạn cho học sinh xem phiên tòa giả định để các em biết được hậu quả của hành vi bạo lực.
Ngoài ra, cần có cơ chế xử lý và răn đe rõ ràng. Thay vì “xử lý nội bộ”, cần báo cáo công khai các vụ bạo lực học đường nghiêm trọng, không được che giấu.
“Khi hành vi bạo lực không bị xử lý nghiêm, trẻ hình thành suy nghĩ đơn giản rằng đánh người cũng không sao, cùng lắm là xin lỗi. Từ sự dễ dãi ấy, mức độ bạo lực tăng dần”, cô nói.
Hiện trường nơi xảy ra vụ nam sinh lớp 12 bị bạn học đâm tử vong.
Đồng quan điểm, PGS.TS Trần Thu Hương, chuyên gia tâm lý, nhận định hành vi bạo lực ở học sinh có nhiều nguyên nhân, trong đó sự bùng nổ của công nghệ thông tin đóng vai trò thúc đẩy. Trong “thế giới ảo” rộng lớn, nhiều hành vi, nhận thức, cảm xúc mang tính chất tiêu cực, gây hấn không bị ai kiểm soát.
Tiếp xúc thường xuyên với clip bạo lực và nội dung cổ vũ xung đột khiến trẻ dần tiếp nhận hành vi hung hãn và xem đó là điều chấp nhận được.
Do đó, theo PGS.TS Trần Thu Hương, cần sớm kiểm soát sự tham gia vào môi trường mạng của học sinh, đồng thời có sự kiểm duyệt thông tin trên môi trường mạng.
“Ngoài ra, nên xem xét kỹ lưỡng hơn những yếu tố về pháp luật để bảo vệ học sinh và khung pháp lý nhằm răn đe hành vi bạo lực. Có như vậy mới hạn chế những trường hợp đáng tiếc xảy ra”, PGS.TS Trần Thu Hương nói.
Nhận thức lệch lạc “bạo lực là công cụ để thiết lập trật tự”
Trong khi đó, PGS.TS Phạm Mạnh Hà, chuyên gia tâm lý, Đại học Bách khoa Hà Nội, nhìn nhận bạo lực học đường không phải là hành vi cá biệt của một vài cá nhân, mà là biểu hiện của những bất ổn sâu hơn trong hệ thống giá trị và cách giáo dục của gia đình - nhà trường - xã hội.
Theo ông, kẻ bắt nạt trong trường học rất có thể từng là nạn nhân của việc bạo hành, từng chứng kiến người lớn dùng quyền lực để áp đặt hay giải quyết mâu thuẫn. Những trải nghiệm đó khiến các em hình thành nhận thức lệch lạc rằng bạo lực là công cụ để “thiết lập trật tự” hay khẳng định bản thân.
“Ở tuổi dậy thì, cảm xúc thường lấn át lý trí. Khi thiếu sự hướng dẫn tích cực, trẻ rất dễ hành xử bộc phát”, ông Hà nói. Ông cho rằng nếu môi trường xung quanh không có tấm gương ứng xử tôn trọng, không có không gian đối thoại, bạo lực sẽ trở thành lựa chọn mặc định để răn đe, để giải tỏa ức chế hoặc để thể hiện vị thế.
Chuyên gia này đặc biệt nhấn mạnh tác hại của việc lan truyền các clip đánh nhau trên mạng xã hội. Khi những hình ảnh ấy bị xem như một dạng giải trí, chúng vô tình biến hành vi lệch chuẩn thành điều “bình thường” hoặc thậm chí “đáng tự hào”. Điều này làm tăng nguy cơ lặp lại bạo lực theo hiệu ứng bắt chước.
Theo PGS Hà, để ngăn chặn bạo lực học đường, cần kiến tạo lại hệ giá trị mà ở đó mỗi đứa trẻ cảm thấy được tôn trọng, được bảo vệ và có cơ hội phát triển lành mạnh. “Chỉ khi trẻ được học cách yêu thương thay vì trừng phạt, biết lắng nghe thay vì áp đặt, biết tôn trọng thay vì kiểm soát, bạo lực mới dần được loại bỏ.”
Trong đó, nhà trường giữ vai trò then chốt. Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là “dạy làm người”. Giá trị sống và kỹ năng sống phải được tích hợp trong mọi hoạt động: từ bài học trên lớp, hoạt động ngoại khóa, đến cách ứng xử hàng ngày giữa thầy - trò và giữa học sinh với nhau.
Đồng thời, phòng tư vấn tâm lý học đường cần vận hành hiệu quả, đóng vai trò phát hiện sớm những dấu hiệu bất ổn tâm lý ở học sinh để hỗ trợ can thiệp kịp thời, thay vì chỉ hoạt động mang tính hình thức.