Khảo sát của VnExpress những ngày qua cho thấy tình trạng hàng quán đóng cửa gia tăng tại nhiều chợ, tuyến phố kinh doanh sầm uất, kể từ khi chính quyền mở đợt cao điểm kiểm tra hàng giả.
Ông Thành, một tiểu thương kinh doanh dép hơn 20 năm ở chợ Bà Chiểu (quận Bình Thạnh, TP HCM), cho biết phần lớn hàng hóa được ông nhập từ các xưởng gia công nhỏ, không có hóa đơn, chỉ ghi tay trong sổ để theo dõi. "Mỗi mẫu tôi lấy vài đôi, tiền mặt giao liền. Xưởng nhỏ họ không có hóa đơn, mình đòi cũng không được. Tôi vẫn đóng thuế khoán và phí chợ đầy đủ", ông nói.
Ngoài hàng trong nước, ông còn nhập dép từ Trung Quốc do giá rẻ, mẫu mã đa dạng. Tuy nhiên, nhiều mẫu tồn kho lâu, hư hỏng, ông buộc bán lỗ hoặc phải bỏ. "Nếu bị kiểm tra gắt, tôi chắc phải nghỉ bán. Nhưng nếu có hướng dẫn kỹ hơn từ cơ quan quản lý, tôi sẵn sàng chuyển sang dùng hóa đơn điện tử, chỉ xin thêm thời gian bán nốt hàng cũ", ông Thành đề xuất.
Tại chợ An Đông Plaza (quận 5, TP HCM), bà Hằng - chủ một sạp kinh doanh giày dép - đã tạm ngưng nhập hàng gần nửa tháng nay, sau thông tin siết kiểm tra của nhà chức trách. "Hàng của tôi chủ yếu mua từ các mối quen, không nhãn mác, không hóa đơn. Nhiều lô hàng tồn 3-4 năm, giờ không biết chứng minh nguồn gốc ra sao", bà nói.
Bà Hằng cho biết từng nhiều lần yêu cầu các xưởng cung cấp hóa đơn, nhưng họ từ chối do không có mã số thuế hoặc đã giải thể. "Tôi không phản đối việc quản lý, nhưng cần phổ biến rõ ràng, tạo điều kiện cho tiểu thương xử lý hàng hóa cũ. Cơ quan chức năng cứ kiểm tra rồi phạt sẽ khiến chúng tôi rơi vào bế tắc", bà nói thêm.
Tình trạng này cũng xảy ra ở các chợ truyền thống nhỏ. Bán quần áo hơn 15 năm ở chợ Tân Bình, ông Hùng thừa nhận hàng hóa chủ yếu nhập từ nhiều mối buôn, không hóa đơn. "Mỗi ngày vài chục người chào hàng, ai rao giá rẻ là tôi lấy. Nếu cơ quan quản lý yêu cầu kê khai chi tiết, không có hướng dẫn cụ thể, tiểu thương buôn bán nhỏ lẻ như chúng tôi dễ bị phạt oan", ông chia sẻ.
Nhiều tiểu thương cho rằng họ không cố tình trốn thuế, nhưng quá trình kinh doanh nhỏ lẻ, linh hoạt khiến việc có đủ giấy tờ là không khả thi. Một số người lo ngại nếu không có chính sách hỗ trợ chuyển đổi phù hợp, hàng loạt sạp sẽ phải đóng cửa.
Tại Hà Nội, một số cửa hàng túi xách, giày dép tại chợ Ngã Tư Sở (Đống Đa) đóng cửa từ đầu tuần do lo ngại quản lý thị trường kiểm tra.
Chị Lan, chủ một cửa hàng bán quần áo ở chợ Ngã Tư Sở (Đống Đa), cho biết chị mới mở bán lại sau 2 ngày đóng cửa để "nghe ngóng". Cửa hàng của chị chuyên bán sản phẩm được đặt may tại các xưởng gia công ở Gia Lâm, Long Biên và mua buôn từ Đồng Xuân, Ninh Hiệp. Các bên cung cấp hàng hầu hết là hộ hoặc cá nhân kinh doanh, chỉ có phiếu thu viết tay, không có hóa đơn điện tử.
"Hàng chục năm nay, việc nhập hàng, mua bán vẫn thực hiện như vậy", chị Lan nói.
Chị Thanh Nga, chủ một hộ kinh doanh mỹ phẩm xách tay lâu năm ở Hà Đông, cho biết lâu nay shop tự nhập hàng bằng cách nhờ tiếp viên hàng không và người quen mua ở nước ngoài như Hàn Quốc, Nhật, hay châu Âu mang về. Theo quy định, hàng nhập từ nước ngoài phải khai báo hải quan, chứng từ xuất xứ, nộp đầy đủ các loại thuế. Chưa kể, mỹ phẩm cũng phải dán nhãn phụ tiếng Việt hoặc thực hiện các thủ tục công bố sản phẩm.
"Quản lý thị trường siết chặt kiểm tra xuất xứ, nguồn gốc nên tôi đang tính phải tạm đóng cửa để tìm phương án", chị nói.
Cách trung tâm Hà Nội khoảng 15 km, xã La Phù (huyện Hoài Đức) được xem là "thủ phủ bánh kẹo" lớn nhất miền Bắc với nhiều đầu mối phân phối các loại bánh kẹo nội địa và nhập khẩu giá rẻ. Hiện nhiều cửa hàng tại đây cũng đóng cửa hoặc tạm ngừng kinh doanh, dù vẫn có lác đác xe máy, xe tải đến nhập hàng.
Theo quy định, hàng không rõ nguồn gốc là loại bán trên thị trường mà không có căn cứ (trên bao bì, nhãn mác hay hóa đơn đi kèm...) để xác định nơi sản xuất hoặc xuất xứ.
Hàng giả nhãn hiệu là sản phẩm gắn mác, có dấu hiệu trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với thương hiệu được bảo hộ, không được phép của chủ sở hữu. Trong khi đó, hàng nhập lậu là hàng không khai báo hải quan, không có hóa đơn chứng từ hợp pháp, hoặc gian lận về chủng loại, số lượng khi nhập khẩu.
Ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó chủ tịch Hội Tư vấn và đại lý thuế TP HCM, cho biết các hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai, khoán, hay từng lần phát sinh, đều phải có hóa đơn khi mua hàng để chứng minh nguồn gốc, xuất xứ. Tuy nhiên theo ông, việc giám sát và thực hiện còn nhiều hạn chế.
Đại diện Chi cục Quản lý thị trường TP HCM chia sẻ khó khăn của tiểu thương kinh doanh tại các chợ truyền thống. Tuy nhiên theo ông, hành vi bán hàng không có chứng từ hợp pháp là vi phạm và có thể bị xử lý hành chính.
"Một số tiểu thương có phản ứng, chúng tôi rất chia sẻ. Nhưng việc đảm bảo nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa là yêu cầu pháp lý, giúp nâng uy tín kinh doanh, bảo vệ người tiêu dùng và xây dựng môi trường thương mại công bằng, lành mạnh", ông nói, thêm rằng Chi cục tiếp tục tuyên truyền, hướng dẫn hộ kinh doanh thực hiện đúng quy định, và xử lý nghiêm trường hợp cố tình vi phạm hoặc tái phạm.
Từ đầu năm, các đơn vị, địa phương bắt giữ, xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm. Trong đó, hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; 25.100 vụ gian lận thương mại, thuế và khoảng 1.100 vụ hàng giả, vi phạm sử hữu trí tuệ. Các cơ quan xử phạt, thu nộp ngân sách hơn 4.897 tỷ đồng, khởi tố hình sự gần 1.400 vụ.
Ông Lê Thế Chính, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), thừa nhận tình trạng vi phạm, gian lận thương mại tăng về quy mô, mức độ phức tạp. "Tình trạng các cửa hàng đóng cửa như vừa rồi cũng là biểu hiện của vi phạm", ông nói tại một sự kiện tuần trước.
Theo quy định, từ 1/6, khoảng 37.000 hộ có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm thuộc một số ngành nghề (ăn uống, khách sạn, bán lẻ, vận tải hành khách..) chuyển từ nộp thuế khoán sang hình thức kê khai. Từ năm 2026, việc nộp thuế khoán sẽ bị xóa bỏ hoàn toàn. Các hộ kinh doanh sẽ thực hiện kê khai thuế hàng tháng hoặc quý dựa trên sổ sách kế toán, hóa đơn và chứng từ.
Chị Lan, chủ cửa hàng quần áo tại chợ Ngã Tư Sở, khẳng định hầu hết tiểu thương không muốn làm sai quy định, song cơ quan chức năng cần có hướng dẫn và lộ trình cụ thể để họ có thể chuyển đổi sang cách làm mới.
Trong lúc chờ hướng dẫn cụ thể hơn từ cơ quan quản lý, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế, lưu ý các hộ phải rà soát lại toàn bộ hàng tồn kho, xử lý hoặc tiêu hủy hàng có nguồn gốc không hợp pháp (hàng giả, lậu). Sau khi chuyển sang nộp thuế theo kê khai, bà Cúc đề xuất cơ quan thuế không truy cứu với hàng tồn kho không đủ hóa đơn, chứng từ, trừ trường hợp hàng phi pháp đã loại trừ.
Thi Hà - Phương Dung