Tác phẩm xuất hiện trong đề thi văn THPT năm nay, thuộc bộ đề dành cho các thí sinh hôm 26/6, dự thi theo chương trình giáo dục phổ thông 2006. Bài nằm trong tập thơ Có tiếng ai gõ cửa? (2003) của Nguyễn Đức Mậu, được đăng trên tạp chí Nhà văn và Cuộc sống năm 2024.
Nhà thơ cho biết bất ngờ trước thông tin, vui bởi đề năm nay đòi hỏi học sinh phải liên hệ chất liệu trong xã hội, những gì diễn ra xung quanh.
Ông viết tác phẩm từ nhiều năm trước, gửi gắm chiêm nghiệm cuộc đời về việc từ bỏ những thứ cũ kỹ, hướng đến các giá trị mới. Trong tác phẩm, nhà thơ đặt câu hỏi: ''Cuộc sống như dòng chảy vô cùng/ Sao anh vẫn đứng nguyên, cái nhìn cũng cũ''. Theo ông, con người thường bỏ qua ''những vui buồn thường gặp'' mà hay ''nói những lời to tát và cao ngạo'' đã thành khuôn sáo. Điệp từ ''Sao không'' cho thấy sự đối lập giữa cái cần thay đổi và điều nên hướng tới, mang ý khuyên răn. Tuy nhiên, nhà thơ cho rằng cái mới đôi lúc ngoài tầm với của mỗi người, đến độ ''nhọc nhằn đáy bể mò kim''.
* Bài thơ ''Nếp nghĩ''
Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên nhận định sáng tác của Nguyễn Đức Mậu mang thông điệp sâu sắc về sự thay đổi. Kỳ thi không chỉ là giao thời giữa hai chương trình học mà còn diễn ra trước bối cảnh cải cách đất nước. Ông cho rằng kể từ ngày 1/7, người dân, trong đó có nhiều học sinh vừa bước vào ngưỡng cửa trưởng thành, và thực tế mới của đất nước. Cả nước sẽ áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh, xã), sau khi bỏ cấp huyện.
Ông Phạm Xuân Nguyên không đồng tình trước một số ý kiến nói bài thơ nặng triết lý. Theo nhà phê bình, bất kỳ học sinh nào khi tiến đến chặng đường mới đều phải cân nhắc từ bỏ những điều cũ kỹ, suy nghĩ về sự sáng tạo.
Ông Nguyễn Đức Mậu, 77 tuổi, là nhà thơ, nhà văn quân đội trưởng thành từ kháng chiến chống Mỹ. Ông nhập ngũ năm 1966, thuộc Sư đoàn 312 ở chiến trường Lào. Sau chiến tranh, ông làm biên tập viên, sau đó đi học Trường viết văn Nguyễn Du, khóa I rồi làm trưởng ban tại ban thơ tạp chí Văn nghệ Quân đội.
Nhà thơ có nhiều sáng tác về đề tài chiến tranh, người lính, hình ảnh phụ nữ ở hậu phương. Trong sự nghiệp, ông xuất bản nhiều tập thơ như Mưa trong rừng cháy, Bão và sau bão, Cánh rừng nhiều đom đóm bay, tiểu thuyết Tướng và lính, truyện vừa, truyện ngắn. Nhà thơ từng nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001, Giải thưởng văn học ASEAN cùng năm.
Phương Linh