Ấn phẩm ra mắt dịp kỷ niệm 800 năm vương triều Trần lên ngôi (1225-2025), được gộp lại từ ba cuốn tiểu thuyết của nhà văn Trần Thanh Cảnh gồm: Trần Quốc Tuấn, Trần Thủ Độ, Trần Nguyên Hãn, có bổ sung nhiều chi tiết. Ngoài ra, tập sách có phụ lục Lược sử 12 triều vua Trần, gồm những thông tin chắt lọc về những nhân vật, sự kiện tiêu biểu của triều đại.
Nhà văn có ý tưởng ra mắt bộ sách từ năm 2020, sau khi in cuốn Trần Thủ Độ. Là người con họ Trần, ông cho biết muốn làm điều gì đó để vinh danh tổ tiên. Theo tác giả, có nhiều người đã viết về triều đại này nên ông tâm niệm làm sao để bạn đọc, nhất là người trẻ hứng thú, khiến họ mong muốn tìm hiểu lịch sử. Ông chọn góc nhìn coi các nhân vật cũng là người bình thường, sống, yêu và cống hiến cho đất nước, lập nên kỳ tích bằng những phẩm chất thiên phú.
Tác giả Trần Thanh Cảnh cho biết thuận lợi của ông là các gương mặt có thật trong lịch sử, đã có nhiều ghi chép về chiến công của họ. Tuy nhiên, sử sách ít những trang đề cập cuộc đời ba người. ''Đó là khó khăn lớn nhất khi tôi định dựng nên hình tượng các nhân vật anh hùng của mình, với đầy đủ sắc thái hỉ nộ ái ố'', ông nói.
Tác giả tâm đắc nhất nhân vật Trần Thủ Độ trong tiểu thuyết lịch sử của mình, bởi ông có những tính cách đặc sắc: dám yêu, dám hành động, làm gì cũng tận tâm, tận lực, chí công vô tư, đặt lợi ích của dòng họ, non sông lên trên hết. Ngoài ra, nhân vật hiểu biết luật tạo hóa, số mệnh con người nên một lòng gây dựng triều Trần từ thuở sơ khai đến một vương triều hùng mạnh.
Để hoàn thành tác phẩm, nhà văn chủ yếu dựa vào bộ Đại Việt sử ký toàn thư, song ông đọc sử xưa với con mắt của người hiện đại, chắt lọc và lược bỏ những gì do điều kiện khách quan và tư duy thời đó mang lại. Ông ví dụ Trần Thái Tông gả vợ cũ là Chiêu Thánh cho cấp dưới. Với quan điểm sử xưa, câu chuyện này bị phê phán nhiều nhưng dưới góc nhìn ngày nay, bạn đọc sẽ thấy đây là hành động khó khăn, buộc phải thực hiện vì hoàn cảnh chính trị.
Ngoài Đại Việt sử ký toàn thư, nhà văn Trần Thanh Cảnh đọc thêm nhiều nguồn tài liệu như sử Trung Quốc viết về Việt Nam, cuốn An Nam chí lược (Lê Tắc). Ông cũng dành thời gian điền dã tại các địa điểm mang dấu ấn nhân vật là đền Ngừ, đình Ngừ, lăng mộ vợ chồng Trần Thủ Độ (Hưng Hà, Hưng Yên), đền thờ Trần Thủ Độ (đồi Lim, Bắc Ninh), bãi cọc Bạch Đằng. Ở đó, nhà văn cảm nhận, tưởng tượng không khí thời xưa để nảy ra cấu tứ truyện.
Viết về tổ tiên, ông Trần Thanh Cảnh giữ tâm thế thận trọng. Tuy nhiên quá trình đọc sử sách, ông nhận ra tư liệu hiện có bị vắn tắt, ít thông tin và nhiều ''điểm mờ''. Khi thực hiện tiểu thuyết, ông tôn trọng những gì quá khứ đã xác định rõ ràng, còn bản thân sẽ giải những ''điểm mờ'' bằng trí tưởng tượng, hư cấu một cách logic. Chẳng hạn trong sử chép chuyện Trần Quốc Tuấn nhảy qua tường vào phủ Trung Thành Vương với công chúa Thiên Thành. Theo ông, phải có sự đồng ý từ công chúa bởi khi cô kêu lên, quân lính sẽ xuất hiện. Do vậy, ông sáng tạo thêm câu chuyện tình yêu của Quốc Tuấn - Thiên Thành. ''Hư cấu có thể không có giới hạn nào nhưng phải hợp lý, như vậy độc giả mới chấp nhận'', nhà văn nói.
Nhà văn Nguyễn Văn Hùng cho rằng ông Trần Thanh Cảnh là ''nhà thám hiểm cuộc sống'', dám xông vào những địa hạt trống vắng sử liệu, từ đó phân tích loạt bí ẩn của quá khứ, khơi mở số phận nhân vật. ''Từ điểm nhìn đời tư, thế sự, nhân văn, ông đã soi rọi, khám phá nhiều khía cạnh mới mẻ trong cuộc đời Trần Quốc Tuấn. Nhà văn thấy được ở con người vĩ đại này không chỉ mang phẩm chất thần thánh, sứ mệnh thiên định mà còn có những giây phút rất đời, rất người'', ông Nguyễn Văn Hùng nhận định.
Ông Trần Thanh Cảnh, 66 tuổi, sinh ở Bắc Ninh, tốt nghiệp Đại học Dược. Tác giả bén duyên văn chương từ năm 2013, có sáng tác đầu tay lúc 50 tuổi. Nhà văn ra mắt loạt sách như Đại gia (2013), Kỳ nhân làng Ngọc (2015), Mỹ nhân làng Ngọc (2016), đều là những tác phẩm có bóng dáng làng quê của mình. Năm 2015, ông được vinh danh ở giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam, hạng mục văn xuôi. Từ năm 2018 đến 2021, ông ra mắt ba cuốn tiểu thuyết lịch sử về ba nhân vật xuất chúng họ Trần: Trần Thủ Độ (2020), Trần Quốc Tuấn (2018) và Trần Nguyên Hãn (2021).
Phương Linh