Ngày 29/11, cáp ngầm 110 kV Hà Tiên – Phú Quốc gặp sự cố do đơn vị thi công đường ven biển ép cọc làm hư hỏng, khiến các khu vực Dương Đông, Cửa Cạn, Cửa Dương, Hàm Ninh và toàn bộ phía bắc đảo mất điện. Hơn 30.000 hộ dân, nhiều cơ sở du lịch bị ảnh hưởng, nguồn nước sạch cũng gián đoạn.
Để khắc phục tạm thời, Điện lực An Giang chia lại phụ tải, chuyển bớt nguồn từ khu vực phía nam đảo để giữ điện cho khu dân cư; huy động 20 máy phát diesel của các công ty thành viên đưa ra đảo, bổ sung khoảng 2,5 MW công suất phát.
Ngành điện đánh giá việc sửa chữa tuyến cáp ngầm rất phức tạp, cần nhiều nhân lực và thời gian, có khi kéo dài hàng tháng. Trong lúc chờ khắc phục, Công ty Điện lực An Giang phối hợp các sở, ngành tỉnh gấp rút dựng tạm đường dây 110 kV trên không, gồm khoảng 5 trụ, kéo từ điểm tiếp bờ Hà Tiên đến vị trí sự cố để đảm bảo cấp điện cho đảo.
Theo Tổng công ty Điện lực miền Nam, Phú Quốc hiện được cấp điện từ hai nguồn: đường dây 220 kV Kiên Bình – Phú Quốc cho khu vực phía nam đảo và cáp ngầm 110 kV Hà Tiên – Phú Quốc cho khu vực phía bắc.
Tuyến cáp ngầm 110 kV dài hơn 57 km, vận hành từ năm 2014 với vốn đầu tư hơn 2.300 tỷ đồng. Hệ thống này bảo đảm 70% nguồn điện ở đảo, giúp địa phương không còn phải bù lỗ hàng trăm tỷ đồng mỗi năm do trước đó sản xuất điện bằng diesel quá tốn kém. Giá điện bán lẻ giảm gần 50%, tương đương với đất liền. Điện cũng hỗ trợ du lịch ở đảo với lượng khách từ 913.000 lượt vào năm 2015 tăng lên trên 8,3 triệu vào năm 2024.
Kinh tế - nhất là du lịch - phát triển nhanh khiến nhu cầu điện trên đảo tăng bình quân hơn 45% mỗi năm. Để đáp ứng, ngành điện năm 2018 nâng công suất trạm biến áp và xây dựng đường dây 220 kV vượt biển dài nhất Đông Nam Á từ đất liền ra đảo. Công trình vận hành giai đoạn 1 vào tháng 10/2022, bổ sung 500 MW, gấp 5 lần công suất sử dụng trước đó, đáp ứng nhu cầu đến năm 2035.
Tuy nhiên, theo lãnh đạo Công ty Điện lực An Giang, "điểm nghẽn" của hai nguồn điện từ đất liền là chưa được liên kết mạch vòng – phương thức đấu nối khép kín cho phép điện tự chuyển hướng khi một nhánh gặp sự cố. Vì vậy, dù đường dây 220 kV có công suất lớn gấp nhiều lần, hệ thống này vẫn không thể cấp bù ngay cho toàn đảo khi tuyến cáp ngầm gặp trục trặc.
Nhiều năm qua, Tổng công ty Điện lực miền Nam triển khai các dự án đường dây 110 kV cho cả khu vực bắc và nam Phú Quốc, nhưng vướng bồi thường giải phóng mặt bằng khiến tiến độ chậm. Ngành điện nhiều lần đề nghị địa phương hỗ trợ tháo gỡ để sớm hoàn thành, nhất là khi năm 2027 đảo sẽ tổ chức hội nghị APEC và nhu cầu điện được dự báo tăng gấp đôi hiện nay.
Về bổ sung nguồn tại chỗ, đại diện Công ty Điện lực An Giang cho biết phương án này đã được tính đến nhưng chi phí đầu tư quá lớn khiến doanh nghiệp e dè. Với điện mặt trời, cần khoảng một ha đất cho mỗi MW; điện gió cần gấp đôi. Trong khi quỹ đất ở Phú Quốc hạn chế, mô hình này khó khả thi so với phương án kéo điện từ đất liền.
Ông Nguyễn Hữu Hiệp, Phó chủ tịch Hiệp hội Du lịch Đồng bằng sông Cửu Long, nhận định sự cố điện vừa qua là lời cảnh báo quan trọng cho Phú Quốc – nơi phát triển rất nhanh nhưng còn "mong manh trước các cú sốc hạ tầng".
Theo ông, đảo không thể để 70% công suất điện phụ thuộc vào cáp ngầm và cần sớm tìm lời giải. Phú Quốc phải xây dựng chiến lược phát triển năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió phù hợp điều kiện tự nhiên. Các cơ sở lưu trú lớn cần có tiêu chuẩn điện dự phòng bắt buộc, đảm bảo vận hành tối thiểu 48-72 giờ như mô hình Hawaii.
Ngoài ra, đặc khu cần thành lập trung tâm điều phối an ninh hạ tầng, tương tự các đảo du lịch của Nhật Bản, Hàn Quốc. Đơn vị này sẽ giám sát thời gian thực hệ thống điện, nước, viễn thông, môi trường, giao thông; cảnh báo rủi ro và điều phối ứng cứu. Trong bối cảnh thiên tai, biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, việc thiết lập hệ thống ứng phó, quản trị rủi ro này là yêu cầu bắt buộc.
Lê Tuyết - Ngọc Tài