Giữa tháng 12, ông Nguyễn Tử Quý ở thôn Tân Hoa, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, đào móng xây nhà cho người con trai thứ hai trên thửa đất thổ cư của gia đình rộng hơn 100 m2. Trong lúc thi công, nhóm thợ vô tình làm bật một đoạn bờ đất đắp lẫn những vỉa gạch đỏ nghi là tường thành Hoa Lư cổ.
Chính quyền địa phương và ngành văn hóa sau đó đề nghị gia đình ngừng thi công để Viện khảo cổ học tiến hành khai quật khảo cổ. Trong một tuần qua, các nhà nghiên cứu đã cho đào ba hố khai quật, phát hiện 5 lớp kết cấu tường thành.
Đó là lớp gia cố chân tường thành (ở độ sâu 3,46 m) bằng gỗ lim đóng cọc, bên trên lót đất sét màu xám tạo chân; lớp dải cành cây vụn có tác dụng chống sụt lún, trơn trượt; tiếp theo là các lớp đất sét và tường gạch được xếp khá quy chuẩn... Bức tường gạch kết hợp với cọc gỗ và những lớp đất đắp tạo thành một chỉnh thể vững chắc.
Di vật được tìm thấy trong các hố khai quật chủ yếu là những vỉa gạch đã vỡ. Gạch ở đây có hai nhóm là gạch xám, một số viên có chữ "Giang Tây quân" hoặc "Giang Tây chuyên", niên đại thuộc thế kỷ 8-9. Loại gạch thứ hai là gạch đỏ, một số mảnh có in chữ "Đại Việt quốc quân thành chuyên", tức loại gạch chuyên dùng xây kinh thành thời bấy giờ, loại này cũng có niên đại khoảng thế kỷ thứ 10.
Ngày 31/12, bà Vũ Thanh Lịch - Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Ninh Bình, cho biết đến nay khu vực tường thành Hoa Lư đã có ba lần khai quật, thăm dò khảo cổ. Kết quả đợt khai quật lần này tiếp tục khẳng định về kỹ thuật đắp dựng tường thành Hoa Lư ở thế kỷ 10.
Từ kết quả nghiên cứu thực địa, các nhà khảo cổ có chung nhận định rằng tường thành nhân tạo ở Hoa Lư đều được đắp trên nền đất lầy thụt vùng trũng thấp, do vậy đều sử dụng kỹ thuật đắp rải các thanh gỗ kết hợp đóng cọc chống sụt lở. Tường thành được đắp hình con trạch hoặc gần hình thang, trong đó mái ngoài thường được tạo dốc hơn bên trong. Kỹ thuật xây thành kiểu này cũng từng được phát hiện ở La thành, Thăng Long (Hà Nội) và được cho là khá gần gũi với kỹ thuật xây và tạo xương cho tường thành do người Chăm thực hiện ở địa điểm thành Trà Kiệu (Quảng Nam).
"Kết quả khai quật đã cung cấp thêm những tư liệu mới góp phần làm rõ về tường thành và quá trình xây dựng tường thành Hoa Lư, đồng thời cũng góp phần củng cố cứ liệu đầy đủ hơn về Kinh đô Hoa Lư dưới triều Đinh - Tiền Lê ở thế kỷ 10", bà Lịch cho hay.
Theo bà Lịch, do cuộc khai quật diễn ra gấp rút và thiếu thời gian, nhiều câu hỏi quan trọng về tường thành Hoa Lư vẫn chưa có lời giải. Chẳng hạn, liệu bức tường thành phía Đông Bắc và các đoạn tường thành nhân tạo khác chỉ được sử dụng một lần duy nhất hay không, và vai trò thực sự của chúng trong Kinh đô là gì.
Vì vậy, các nhà khoa học đề xuất tỉnh Ninh Bình tiếp tục xây dựng đề án và chương trình hành động để nghiên cứu sâu hơn về quy mô, kỹ thuật, không gian phân bố và phương thức xây dựng tường thành ở Cố đô Hoa Lư. Những nghiên cứu này sẽ cung cấp thêm tư liệu quan trọng, giúp tái hiện diện mạo các vòng thành và con đường dẫn vào kinh đô Hoa Lư thời Đinh - Tiền Lê.
Chính quyền huyện Hoa Lư và các cơ quan chức năng tỉnh Ninh Bình đang cân nhắc khả năng di dời 12 hộ dân sinh sống gần chân núi Cột Cờ, nơi phát hiện dấu vết tường thành Hoa Lư để xây dựng phương án bảo tồn.
Hoa Lư là kinh đô đầu tiên của Việt Nam dưới thời phong kiến, tồn tại trong giai đoạn 968-1010 với ba triều đại liên tiếp là nhà Đinh, nhà Tiền Lê và nhà Lý, trước khi vua Lý Công Uẩn dời đô về Thăng Long.
Các triều vua Lý, Trần, Lê, Nguyễn sau đó dù không đóng đô ở Hoa Lư nữa vẫn cho tu bổ và xây dựng thêm ở đây nhiều công trình kiến trúc như đền chùa, lăng phủ...
Vị trí phát hiện dấu vết tường thành vừa qua nằm cách khu vực trung tâm Cố đô Hoa Lư hiện nay khoảng 1,5 km.
Lê Hoàng