Sách Nhìn lại những thu xanh ra mắt cuối tháng 10 với mục đích gây quỹ cho Quỹ Trò nghèo vùng cao, là hồi ức của ông Ngô Huy Cẩn và bà Trần Lưu Vân Hiền - bố mẹ Giáo sư Ngô Bảo Châu - về tuổi thơ, quá trình học tập, sự nghiệp. Dịp này, VnExpress đăng một số trích đoạn, tên các phần do tòa soạn đặt.
Ký túc xá rất gần trường. Những ngày đầu, các bài giảng về toán, lý chúng tôi lĩnh hội được một phần, về nhà đọc sách mới nắm được nội dung bài giảng, còn bài giảng về lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô thì đúng là như vịt nghe sấm. Từ năm thứ hai, chúng tôi không phải học môn lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô nữa. Sau giờ học trên lớp chúng tôi dành nhiều giờ tự học để hiểu bài. Những ai hiểu bài nhanh được phân công giảng lại cho người chậm hiểu. Sinh viên Việt Nam học hành chăm chỉ cộng với sự ưu ái của giáo viên nên kết quả thi học kỳ rất tốt. Phần lớn đạt điểm 5 không ai phải thi lại.
Hằng ngày sau 5 giờ chiều, ai thích thể thao thì ra sân vận động gần ký túc xá chơi bóng chuyền, bóng rổ. Ngày nào tôi cũng ra sân vận động chơi bóng rổ đến 6-7 giờ tối mới về tắm rửa, ăn tối. Có lần tranh bóng tôi bị Quyên có móng tay nhọn đâm vào mắt, rất may không trúng con ngươi. Chúng tôi ăn ở nhà ăn dưới tầng hầm của trường rất gần ký túc xá, thỉnh thoảng mua bánh mì, bơ, xúc xích để ăn sáng và ăn tối. Do ăn uống tốt, chịu khó tập thể dục thể thao, sức khỏe của tôi tăng rõ rệt. Sau mấy tháng, cân nặng của tôi tăng thêm 6kg, lên 55kg.
Khi vừa thi xong học kỳ 1 năm thứ nhất, tôi được tin thầy tôi mất. Cả nhà lo tôi không tập trung học tập nếu biết tin nên quyết định không báo cho tôi. Anh Minh, chồng chị Luận vì không biết quyết định của gia đình nên đã viết thư báo cho tôi. Tôi rất buồn và thương tiếc thầy nhưng không thể về chịu tang thầy được.
Hai năm sống và học tập ở thành phố Nalchik cũng là trải nghiệm hay. Từ cuộc sống khó khăn, rất eo hẹp về tài chính trong những năm học ở phổ thông, qua bước đệm là năm học ở trường chuyên tu ngoại ngữ được nhà nước cấp học bổng vừa đủ chi phí cho cuộc sống, giờ sống ở thành phố Nalchik, thời tiết mát mẻ, không lạnh lắm (mỗi năm chỉ có hai ba tuần có tuyết) tiền nong xông xênh.
Học bổng của chúng tôi là 50 rub tiền Liên Xô. Với 50 rub, sau khi chi cho ăn uống và các thứ lặt vặt còn có thể để dành được hơn 10 rub mỗi tháng. Món
ǎn quen thuộc của sinh viên là món catlet, món thịt băm trộn với bột rán với tỷ lệ thịt không cao. Hoa quả nhiều và không đắt nhưng ít khi tôi mua. Với quen chi tiêu chặt chẽ tôi không bao giờ rơi vào tình trạng nhẵn túi. Hè năm thứ nhất có bạn về nước nghỉ hè, tôi đã có đủ tiền mua một chiếc xe đạp gửi về cho u tôi. Thời đó xe đạp Liên Xô là một gia tài lớn. Tôi rất ý thức việc giúp u tôi trang trải nợ nần. Năm 1966 về nghỉ phép, với các thứ tôi mang về u đã trả hết các món nợ.
Vào các dịp nghỉ, nghỉ lễ Cách mạng tháng Mười, ngày 7 tháng Mười Một, nghỉ năm mới, được các bạn Liên Xô mời đến các dạ hội. Rất vui vẻ khi hòa vào các điệu nhảy Valse, Tango với các bạn. Tôi quay Valse cũng được. Không phải loại người quảng giao, tôi có ít bạn. Có một anh bạn tên là Anatolia rất quý tôi, nhưng khi đi khỏi Nalchik thì chúng tôi không còn liên lạc với nhau nữa. Với các bạn Việt Nam, tôi thân với Nguyễn Thị Kim Ngân. Ngân kém tôi một tuổi, quý tôi như người anh. Ngân hẹn hò với Phong nhưng giữ bí mật. Chắc do thấy tôi thân với Ngân nên Phong không thân thiện với tôi lắm.
Phong luôn nói tôi là người cá nhân chủ nghĩa. Sở dĩ Ngân và Phong dù đã hẹn hò yêu đương nhưng giữ rất kín, không ai biết, vì sứ quán Việt Nam có chỉ thị cấm quan hệ yêu đương trong lưu học sinh, sau vụ việc nữ sinh viên tên Hường ở Odessa bị sát hại. Cô Hường học lớp 16 trường chuyên tu ngoại ngữ cạnh lớp tôi. Trong năm học ngoại ngữ đã hẹn hò yêu đương với một học viên cùng lớp, khi sang Odessa lại hẹn hò yêu một người khác. Trong dịp nghỉ đông đầu tiên, anh người yêu cũ đến thăm và sát hại. Chỉ thị cấm yêu đương trong lưu học sinh còn kéo dài đến mấy thập niên sau đó.
Người mà tôi đã có ý định hẹn hò là Trần Thị Kim Lợi. Lợi hơn tôi một tuổi. Tôi được phân công giúp Lợi trong học tập. Tính hiền dịu của con gái Nam Bộ đã làm tôi có cảm tình với Lợi. Khi ý định hẹn hò của chúng tôi nảy nở thì chúng tôi lại chuyển đi các trường khác nhau. Lợi chuyển đến Minsk, tôi chuyển đến Voronhezh nên ý định hẹn hò tắt ngóm. Chúng tôi vẫn trao đổi thư từ như những người bạn tốt. Ngày Ngân mất (khi đó Ngân là giáo sư khoa Sinh vật, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội), tôi gọi điện báo tin buồn cho Lợi. Tôi vẫn nghe giọng của Lợi khỏe, không ngờ chỉ mấy tháng sau Lợi cũng theo Ngân về nơi cực lạc. Nghe tin chồng Lợi báo cho tôi mà tôi bàng hoàng. Đúng là sinh hữu hạn, tử bất kỳ.
(Trích sách Nhìn lại những thu xanh)
Còn tiếp