Trong y tế thể thao, thời điểm sau khi về đích được xem là "vùng chuyển tiếp nguy hiểm", nơi hệ tim mạch và thần kinh của VĐV có thể rơi vào trạng thái mất kiểm soát chỉ trong vài phút.
Việc runner thấy mệt lả hay mất sức là điều bình thường sau một cuộc đua 21km hoặc 42km. Nhưng choáng váng, hoa mắt, tối sầm hoặc cảm giác muốn ngã ngay sau khi dừng chạy lại là những biểu hiện cần đặc biệt lưu ý. Nhiều trường hợp tưởng chừng đơn giản lại dẫn đến can thiệp y tế khẩn cấp chỉ vì chủ quan với "vài phút mệt" sau đích đến.
Nguyên nhân
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra hiện tượng này là tụt huyết áp sau gắng sức. Trong quá trình chạy, tim đập nhanh, mạch máu giãn ra để đưa máu đến cơ bắp. Nhưng khi dừng lại đột ngột, cơ chế co mạch chưa kịp điều chỉnh khiến máu ứ đọng ở chi dưới, giảm lượng máu hồi về tim và gây hạ huyết áp tạm thời. Người bệnh sẽ cảm thấy hoa mắt, loạng choạng, đôi khi mất ý thức thoáng qua.
Tình trạng này càng dễ xảy ra nếu runner thiếu nước hoặc điện giải. Việc đổ mồ hôi liên tục trong suốt cuộc đua khiến natri, kali, canxi và các khoáng chất cần thiết bị mất đi. Khi không được bù đúng cách, đặc biệt ở các giải tổ chức trong điều kiện nóng ẩm, cơ thể dễ rơi vào trạng thái mất cân bằng điện giải gây mệt mỏi, buồn nôn, chuột rút, thậm chí rối loạn tri giác.
Một nguyên nhân khác là rối loạn hệ thần kinh tự chủ sau vận động. Khi hệ giao cảm - vốn giúp cơ thể vận động liên tục ở cường độ cao - giảm hoạt động đột ngột sau về đích, cơ thể chưa kịp thích nghi, dẫn đến phản xạ chậm trong điều chỉnh huyết áp và nhịp tim. Kết quả là người chạy cảm thấy choáng, tim đập bất thường, đôi khi hụt hơi.
Ngoài ra, vài phút choáng váng sau khi về đích cũng có thể xuất phát từ các trường hợp runner có rối loạn nhịp tim nền nhưng chưa được phát hiện. Nhịp tim quá nhanh, quá chậm, hoặc bất ổn ngay sau gắng sức có thể là biểu hiện đầu tiên của rối loạn điện học tim mạch. Nếu không được phát hiện sớm có thể dẫn đến hậu quả nguy hiểm khi vận động tiếp tục lặp lại ở cường độ cao.
Cách xử lý
Nếu bạn thường xuyên gặp tình trạng choáng váng sau khi chạy, hãy chủ động đi khám sàng lọc: đo huyết áp tư thế, điện tâm đồ, xét nghiệm điện giải và đánh giá chức năng tim mạch. Đặc biệt lưu ý nếu những biểu hiện này đi kèm: buồn nôn, vã mồ hôi lạnh, nhịp tim bất thường, co giật nhẹ, hoặc mất ý thức thoáng qua.
Còn trong thực tế tập luyện, điều đơn giản nhất bạn có thể làm là: đừng ngồi bệt hoặc nằm xuống ngay sau vạch đích. Hãy đi bộ chậm ít nhất 5–10 phút để "hạ nhiệt" hệ tuần hoàn. Sau đó, bù nước từ từ với các dung dịch chứa điện giải phù hợp, thay vì uống ồ ạt nước lọc.
Đích đến của một cuộc chạy không nên trở thành điểm bắt đầu của những rủi ro y khoa. Hãy để khoảnh khắc bạn về đích là một hình ảnh rạng rỡ chứ không phải là khoảnh khắc đầu gối khuỵu xuống vì cơ thể kiệt quệ trong thầm lặng.
Bác sĩ Phương Nguyễn