Nhận định này được chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn nêu tại tọa đàm về cung ứng điện do Cổng thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 7/5.
Giá bán lẻ điện bình quân của Việt Nam hiện gần 2.103,16 đồng một kWh (tương đương khoảng 8,1 cent một kWh). Mức này duy trì từ tháng 10/2024. Trong khi đó, theo ghi nhận của trang tin Globalpetrolprices vào tháng 9/2024, giá điện trung bình tại Trung Quốc và Ấn Độ lần lượt 7,6 cent và 7,7 cent một kWh.
Với ngưỡng này, theo chuyên gia Hà Đăng Sơn, giá điện bình quân của Việt Nam đang tương đương với Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, mức này cao hơn một số nước có lợi thế riêng về thủy điện (Bangladesh, khoảng 6,2 cent một kWh) hoặc dầu khí nội địa (Malaysia 4,9 cent mỗi kWh).
Ngược lại, nhiều quốc gia khác trong khu vực lại có giá cao hơn Việt Nam, ví dụ Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore và Philippines, với mức dao động 9,2-23,4 cent một kWh. Riêng Singapore, giá điện hiện tiệm cận mức của Nhật Bản, lên tới 23,4 cent mỗi kWh. Tại Thái Lan, sau cải tổ cơ chế, đặc biệt chuyển sang mô hình tính theo giờ, giá điện trung bình đã tăng mạnh so với 3-4 năm trước, thậm chí cao gấp rưỡi.
Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng vấn đề với Việt Nam không phải "giá điện tăng hay giảm", mà cần phản ánh đúng chi phí sản xuất, đảm bảo ổn định trong đầu tư và vận hành hệ thống điện quốc gia.
Ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Quản lý giá nêu bất cập giá điện vẫn chưa theo cơ chế thị trường, khi nhiều năm qua không được tính đúng, đủ các chi phí đầu vào (giá than, khí cho sản xuất điện), còn tình trạng mua cao bán thấp.
Cùng với đó, giá năng lượng cũng phải gánh quá nhiều mục tiêu, gồm bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, an sinh xã hội, sử dụng tiết kiệm. Cơ chế bù chéo giữa các hộ sử dụng điện, như sinh hoạt và sản xuất, hay giữa các vùng miền kéo dài quá lâu khiến mặt hàng này không được điều chỉnh kịp thời trước biến động đầu vào.
"Hệ quả là ngành điện lỗ, dẫn đến khó thu hút đầu tư phát triển nguồn, lưới và không khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm, đổi mới công nghệ", ông Thỏa nói.
Theo kết quả kiểm tra của Bộ Công Thương công bố cuối năm ngoái, tổng chi phí sản xuất 2023 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) là hơn 528.600 tỷ đồng. Mức này tương đương giá sản xuất 2.088,9 đồng một kWh, tăng 2,79% so với năm 2022. Trong khi đó, doanh thu bán điện thương phẩm của EVN là 494.359 tỷ đồng, tương ứng giá bán điện thương phẩm bình quân thực hiện là 1.953,57 đồng một kWh, tăng 3,76% so với năm 2022.
Năm 2023, EVN lỗ hơn 34.245 tỷ đồng từ sản xuất kinh doanh điện, nếu trừ thu nhập tài chính khác, số lỗ giảm về 21.822 tỷ đồng. Trước đó, "ông lớn" ngành điện cũng lỗ gần 36.300 tỷ đồng vào 2022 từ hoạt động này.
Về lâu dài, ông Thỏa cho rằng Việt Nam phải chuyển điều hành giá điện sang cơ chế thị trường, tính đúng, đủ các chi phí (phát, truyền tải, bán lẻ, quản lý...) và có lợi nhuận nhất định cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, giá điện cần bỏ bù chéo, tách bạch chính sách xã hội.
Cùng quan điểm, ông Hà Đăng Sơn nói Việt Nam cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, đồng thời có chính sách giảm thiểu tác động xã hội khi điều chỉnh. Bởi việc duy trì mức giá điện thấp hơn chi phí sản xuất thực tế trong thời gian dài có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh tạm thời cho sản xuất hoặc an sinh xã hội. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng trong đầu tư hạ tầng, không đảm bảo cung ứng điện ổn định, thiếu bền vững, theo chuyên gia.
Phương Dung