"Mỗi lần lọc máu, cơ thể như bị rút cạn, nhưng đau thể xác không bằng nỗi lo tiền bạc", chàng trai tâm sự, hôm 24/6.
Nửa năm trước, Minh, ở Hà Nam, đột nhiên mệt mỏi, tiểu ít, phù toàn thân. Khám tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, anh choáng váng khi biết mình suy thận giai đoạn cuối dù trước đó hoàn toàn khỏe mạnh. Lần đầu vào viện cũng là lúc Minh phải chạy thận cấp cứu, ba lần mỗi tuần.
Mỗi ca tiêu tốn gần 600.000 đồng cho dịch vụ rửa lại dây quả lọc, chưa kể chi phí đi lại, thuốc men, ăn uống và kiểm tra định kỳ. Tốt nghiệp đại học được ít lâu, bảo hiểm y tế của Minh đã hết hạn, buộc anh phải tự chi trả toàn bộ tiền điều trị. Dù cố gắng xin việc làm thêm, sức khỏe ngày một yếu khiến chàng trai không trụ nổi.
Minh đang nằm trong danh sách chờ ghép thận – giải pháp duy nhất, nhưng ca phẫu thuật ghép thận ở Việt Nam thường tiêu tốn vài trăm triệu đồng, vượt xa khả năng của một gia đình nông dân. Bố mẹ Minh lại không đủ điều kiện hiến thận cho con, khát vọng sống của Minh cuối cùng chỉ còn biết gửi gắm vào phép màu may rủi.
"Em không sợ cái chết, chỉ sợ sống mà trở thành gánh nặng cho những người mình thương yêu", Minh chia sẻ.
Hoàng, 35 tuổi, kỹ thuật viên điện lạnh, từng là trụ cột gia đình, cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự khi được chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối 5 năm trước. "Lúc ấy tôi không tin nổi", anh kể. Từ ngày phải chạy thận, cuộc sống bị đảo lộn.
Ban đầu, Hoàng vẫn cố gắng duy trì công việc, buổi sáng làm đến gần trưa rồi xin nghỉ để đến bệnh viện chạy thận. Nhiều lần sau ca lọc máu, người mệt lả, da xám xịt, chân không đứng vững, nhưng anh vẫn phải gắng gượng.
Sau 5 năm chạy thận, sức khỏe suy giảm nghiêm trọng khiến Hoàng buộc phải nghỉ việc. Vợ anh giờ phải làm thêm giờ, buôn bán online để lo thuốc thang cho chồng và nuôi hai con ăn học. Chi phí thuốc men, đi lại, ăn uống mỗi tháng lên đến gần 10 triệu đồng. Gia đình phải bán xe, vay mượn để trang trải. Dù thỉnh thoảng nhận được hỗ trợ từ các nhà hảo tâm, số tiền đó vẫn không đủ để giải quyết vấn đề căn cơ.
"Điều đau lòng nhất không phải là bệnh tật mà là trở thành gánh nặng cho gia đình", Hoàng bộc bạch.
Trên thực tế, số lượng người trẻ mắc bệnh thận mạn tính đang tăng nhanh đáng báo động. Theo thống kê mới nhất từ Hội Nội thận học TP HCM, Việt Nam hiện có khoảng 12,8% dân số mắc bệnh thận mạn, tương đương hơn 8,7 triệu người. Đáng chú ý, tỷ lệ mắc mới hằng năm khoảng 8.000 người, trong đó nhóm tuổi từ 18-30 chiếm 20-30%. Số người cần phải lọc máu lên tới khoảng 800.000 người, chiếm 0,1% dân số.
Theo nghiên cứu Inside CKD trên 11 quốc gia, chi phí điều trị bệnh thận mạn hàng năm lên đến hàng tỷ USD, chiếm 2,4-7,5% chi tiêu y tế quốc gia. Tại Việt Nam, quỹ BHYT chi trả hơn 4.000 tỷ đồng mỗi năm cho điều trị chạy thận nhân tạo, cho thấy gánh nặng tài chính khổng lồ không chỉ với người bệnh mà còn với toàn xã hội.
Chi phí cho mỗi lần chạy thận ở Việt Nam dao động khoảng từ 700.000 đồng đến 2.000.000 đồng, tùy cơ sở y tế và tình trạng bệnh của từng người. Nếu có BHYT, khoản này có thể được hỗ trợ, bệnh nhân có thể chỉ phải trả từ 150.000 đến 450.000 đồng/lần. Mức cao nhất BHYT chi trả cho một lần chạy thận là 543.000 đồng. Như vậy, tổng chi phí hàng tháng có thể dao động từ 2,5 triệu đến 12 triệu đồng sau khi trừ đi phần bảo hiểm chi trả, hoặc từ 12 triệu đến 36 triệu đồng nếu bệnh nhân cần chạy thận 3 lần mỗi tuần và không có BHYT hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Phó trưởng Khoa Nội Thận - Tiết niệu, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, nhấn mạnh người trẻ mắc suy thận giai đoạn cuối thường chịu khủng hoảng tinh thần và gánh nặng kinh tế nặng nề hơn so với bệnh nhân lớn tuổi. Họ đang ở độ tuổi lao động chính, đột ngột phải gián đoạn học tập, công việc, mất khả năng lao động và trở nên phụ thuộc.
Khảo sát năm 2023 tại Bệnh viện Thận Hà Nội với 510 bệnh nhân thận mạn tính, hơn 75% bệnh nhân mong muốn được hỗ trợ tài chính và tư vấn tâm lý để vượt qua giai đoạn khủng hoảng. Đặc biệt, nhóm bệnh nhân trẻ dưới 35 tuổi gặp nhiều khó khăn hơn khi phải đối mặt với việc gián đoạn học tập, sự nghiệp và trở thành gánh nặng kinh tế cho gia đình.
Đáng lo ngại là nhiều bệnh nhân chỉ được phát hiện bệnh khi đã ở giai đoạn cuối. Một nghiên cứu năm 2023 cho thấy 68% bệnh nhân chỉ phát hiện suy thận khi đã ở giai đoạn không thể phục hồi. Bệnh thận mạn thường diễn tiến âm thầm, không có triệu chứng rõ ràng nên người bệnh khó nhận biết sớm.
PGS.TS.BS Nguyễn Bách, Trưởng Khoa Thận nhân tạo, Bệnh viện Thống Nhất, cho biết nếu quan tâm đến chất lượng lọc máu, sử dụng màng lọc tốt và đảm bảo thời gian chạy đủ, việc chạy thận có thể giúp kéo dài cuộc sống người bệnh. Nhiều bệnh nhân vẫn có thể tham gia các công việc không đòi hỏi thời gian cố định như bán hàng online hay làm việc bán thời gian, giúp giảm gánh nặng kinh tế cũng như tạo cảm giác tích cực khi được tham gia vào xã hội. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi sự chung tay và tạo điều kiện rất lớn từ cộng đồng.
Đối với những bệnh nhân có điều kiện phù hợp, phương pháp lọc màng bụng tại nhà là giải pháp thay thế, giúp tránh việc phải đến bệnh viện ba lần mỗi tuần. Tuy nhiên, phương pháp này yêu cầu bệnh nhân có phòng riêng để lọc và cần được bác sĩ đánh giá kỹ về mặt chuyên môn. Nếu lọc màng bụng bằng máy, chi phí đầu tư ban đầu lên đến khoảng 200 triệu đồng, mặc dù chi phí hàng tháng sau đó được bảo hiểm y tế chi trả.
Theo dữ liệu từ Bộ Y tế, Việt Nam hiện có hơn 400 đơn vị chạy thận nhân tạo, nhưng chỉ đáp ứng được khoảng 30% nhu cầu của người bệnh. Tình trạng quá tải tại các cơ sở y tế lớn thường xuyên xảy ra, đẩy nhiều bệnh nhân vào tình cảnh phải chờ đợi hoặc di chuyển xa để được điều trị.
Mô hình chăm sóc đa ngành cho bệnh nhân chạy thận, được triển khai lần đầu tiên tại Việt Nam vào năm 2024, đang mang lại hy vọng mới. Mô hình này không chỉ hỗ trợ về mặt y tế mà còn cung cấp dịch vụ tư vấn tâm lý, dinh dưỡng và hỗ trợ xã hội, giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể. Tuy nhiên, để mô hình này được nhân rộng cần có sự đầu tư mạnh mẽ hơn từ ngân sách nhà nước và sự tham gia của toàn xã hội.
Trong lúc đó, phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Các chuyên gia khuyên việc khám sức khỏe định kỳ mỗi năm một lần, nhất là nhóm có nguy cơ cao như người có tiền sử đái tháo đường, tăng huyết áp, sỏi thận, bệnh lý tim mạch, là giải pháp định hướng phát hiện sớm và kiểm soát hiệu quả bệnh thận. Chỉ cần những xét nghiệm máu, phân tích nước tiểu cơ bản cùng siêu âm hệ tiết niệu là đã có thể sàng lọc sớm biến chứng nguy hiểm.
Ngoài ra, kiểm soát chặt chẽ các bệnh nền và tuyệt đối không tự ý dùng thuốc giảm đau, thuốc đông y không rõ nguồn gốc, cũng là biện pháp phòng ngừa quan trọng.
Thúy Quỳnh