Ngày 28/11, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức hội thảo “Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh mới: Đột phá chiến lược trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương đã có bài phát biểu đề dẫn và khai mạc hội thảo với những góc nhìn thẳng thắn, sâu sắc.
Bắt đầu từ câu hỏi đúng
Mở đầu, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng dẫn chiếu: "Nhìn lại lịch sử khoa học nhân loại, có một câu nói rất nổi tiếng: ‘Hàng triệu người đã nhìn thấy quả táo rơi, nhưng chính câu hỏi của Newton mới mở ra định luật vạn vật hấp dẫn’. Ánh sáng đã tồn tại hàng tỷ năm, nhưng phải đến khi con người hỏi ‘nó có tốc độ bao nhiêu?’ thì nhân loại mới mở ra chương mới của vật lý - vật lý lượng tử. Máy móc chỉ bắt đầu suy nghĩ khi Turing đặt câu hỏi ‘liệu máy có thể tư duy?’. Và trí tuệ nhân tạo ra đời từ câu hỏi: ‘Liệu có thể dạy một cỗ máy học như con người?’.”
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng: Chúng ta sai nhưng chính từ sai lầm mà chúng ta tiến bộ. Chúng ta mơ và từ những giấc mơ ấy, khoa học trở nên bay bổng. Ảnh: Khánh Ly
Ông nói: “Điểm khởi đầu của mọi hành trình phát triển vĩ đại đều nằm ở một yếu tố tưởng như rất nhỏ bé: một câu hỏi đúng. Câu hỏi đúng có sức mạnh lớn hơn hàng nghìn câu trả lời. Nhưng trong thực tế, đặt câu hỏi đúng không đơn giản".
Ông trăn trở: “Chúng ta thường nhìn vào cái có, ít khi nhìn vào cái chưa có. Chúng ta học cách trả lời đầy đủ, ít khi học cách đặt câu hỏi sâu sắc. Và nhiều khi, chúng ta bị trói buộc bởi khuôn mẫu, bởi kinh nghiệm, bởi truyền thống đến mức không dám hỏi lại những điều tưởng như hiển nhiên”.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo là dám nghi ngờ điều cũ, dám thử điều mới, dám phá vỡ giới hạn, và dám hỏi những câu hỏi mà người khác chưa từng dám hỏi”.
Nêu ra một câu hỏi rất căn bản trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo (AI), “con người sẽ cạnh tranh với AI bằng gì”, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, AI có thể hoàn hảo hơn, logic hơn, tốc độ xử lý hay khối lượng tri thức vượt trội tuyệt đối nhưng AI không bao giờ có (ít nhất là bây giờ) những điều mà con người có. Đó là trực giác - thứ không thể lập trình”.
Ông nói: “Con người có sự bất toàn và khiếm khuyết. Chúng ta sai nhưng chính từ sai lầm mà chúng ta tiến bộ. Chúng ta mơ và từ những giấc mơ ấy, khoa học trở nên bay bổng. Chính vì vậy, con người mới là sinh thể có khả năng tạo ra những điều chưa tồn tại. Chỉ khi cảm xúc dẫn đường, khoa học mới có sự nhân văn và nhân bản”.
“Và đặc biệt, con người có khả năng đặt câu hỏi. AI rất giỏi trả lời. Nhưng AI không thể tự đặt câu hỏi một cách có ý nghĩa. AI không thể nghi ngờ chính nó. AI không thể hỏi lại những giả định của con người. AI giỏi tìm giải pháp tối ưu. Con người giỏi tạo ra vấn đề mới để giải quyết”, ông phân tích.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Tương lai sẽ không thuộc về những ai có nhiều câu trả lời nhất, mà thuộc về những ai có khả năng đặt câu hỏi tốt nhất; không thuộc về những người học nhanh nhất, mà thuộc về những người dám hỏi khác nhất; không thuộc về những người có nhiều bằng cấp nhất, mà thuộc về những người có nhiều góc nhìn nhất”.
Ông cho rằng: “Để Việt Nam bứt phá trong khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chúng ta cần một hệ sinh thái khuyến khích tinh thần đặt câu hỏi; một hệ thống giáo dục khơi gợi trí tò mò hơn là học thuộc; một hệ thống nghiên cứu ưu tiên sáng tạo hơn là thủ tục; một hệ thống chính sách bảo vệ người dám thử nghiệm hơn là xử phạt sai lầm; một môi trường xã hội tôn trọng sự khác biệt; một bộ máy nhà nước biết trọng dụng nhân tài; một nền kinh tế biết dùng tri thức và sáng tạo như nguồn lực quý nhất; một hệ thống doanh nghiệp không chỉ sản xuất, kinh doanh mà trở thành phòng thí nghiệm của xã hội”.
Theo ông, Việt Nam có đầy đủ điều kiện để bứt phá phát triển dựa vào khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
“Khi một dân tộc biết đặt câu hỏi về tương lai của chính mình, dân tộc ấy sẽ không bao giờ tụt lại. Khi một dân tộc biết hỏi 'ta sẽ đi đâu, sẽ làm gì, sẽ trở thành ai?', dân tộc ấy sẽ tìm được hướng đi, sẽ bước vào tương lai với tâm thế của người mở đường”, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng nói.
Cần tập trung giải pháp về nguồn nhân lực, xây dựng con người
Tại hội thảo, các đại biểu đã có nhiều ý kiến tham luận bao quát về nhiều vấn đề, từ nền tảng cơ sở lý luận chung, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh đến các bài học kinh nghiệm quốc tế, các phân tích, mổ xẻ về rào cản còn tồn tại, về môi trường nghiên cứu, giáo dục đào tạo, về chính sách tài chính cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
PGS.TS Bùi Đình Phong, giảng viên cao cấp Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phát biểu. Ảnh: Khánh Ly
PGS.TS Bùi Đình Phong, giảng viên cao cấp Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về khoa học, công nghệ trong bối cảnh mới, có 3 điểm quan trọng nhưng trong đó, cần nhận thức sâu sắc khoa học, công nghệ là một nội dung của giáo dục và đào tạo.
“Tách khoa học, công nghệ khỏi giáo dục và đào tạo sẽ không có một nền khoa học, công nghệ đúng nghĩa và sẽ không có cái nhìn toàn diện về khoa học. Tách khoa học, công nghệ khỏi giáo dục sẽ làm giảm vai trò của khoa học, công nghệ”, ông nói.
Điểm thứ hai là khoa học, công nghệ phải sánh vai, tiến kịp nhịp bước của thời đại và điểm cuối cùng, cần có những giải pháp đúng, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ.
PGS.TS Bùi Đình Phong cho rằng, trong nhiều giải pháp mà Nghị quyết 57 nêu, “điều quan trọng nhất cần tập trung là giải pháp về nguồn nhân lực, xây dựng con người”.
Theo ông, Nghị quyết 57 nói đến “phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao” thì “chất lượng cao” ở đây được hiểu là chất khoa học, đặc biệt là “chất người”. Khoa học, công nghệ muốn đột phá trước hết phải đột phá về con người. Cùng với “hiện đại hóa” con người trước khi hiện đại hóa khoa học, công nghệ, điều có ý nghĩa quyết định là phải “đạo đức hóa” con người theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
“Hiện nay, phải giáo dục lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, tự chủ, tự tin, tự hào dân tộc, nêu cao tinh thần trách nhiệm trước Tổ quốc và nhân dân. Phát triển khoa học, công nghệ phải dám vượt qua khó khăn, thử thách, vượt qua chính mình, dám hành động vì lợi ích chung”, PGS.TS Bùi Đình Phong nhấn mạnh.
Theo ông, khoa học, công nghệ không có biên giới, nhưng có cái hồn, bản sắc, cốt cách dân tộc, thực tế đất nước. "Xa rời, thoát ly những điều mấu chốt đó là đánh mất vai trò của khoa học, công nghệ phục vụ Tổ quốc và nhân dân”.
Chia sẻ với các đại biểu nhiều câu chuyện trải nghiệm trong các chuyến đi khảo sát ở trong nước và nước ngoài về phát triển khoa học, TS Lục Anh Tuấn, Thư ký khoa học, Hội đồng Lý luận Trung ương cũng đồng tình điểm quan trọng: cần có cơ chế thu hút và trọng dụng người tài, đặc biệt là lực lượng các nhà khoa học.
Ông cho biết, khảo sát của Hội đồng Lý luận Trung ương và Hội đồng Lý luận Bộ Công an tại Hoa Kỳ trong tháng 8 vừa qua cho thấy, sự phát triển và ứng dụng AI đặt ra những yêu cầu rất mới đối với công tác đào tạo nguồn nhân lực của các quốc gia.
Đó là một “nguồn nhân lực chất lượng cao” có rất nhiều tiêu chí như: có kiến thức, kỹ năng số, năng lực sáng tạo, có khả năng làm việc trong môi trường quốc tế; có khát vọng, lý tưởng chung tay xây dựng đất nước hùng cường; am hiểu xu hướng phát triển của khoa học công nghệ; có tư duy đổi mới, sáng tạo, thích ứng nhanh chóng với sự phát triển của khu vực và thế giới.
Với Việt Nam, phải có cơ chế đột phá thu hút nhân tài, phát triển mạng lưới kết nối nhân tài người Việt Nam, thu hút sự tham gia đóng góp của cộng đồng các nhà khoa học người Việt Nam ở nước ngoài.
TS Lục Anh Tuấn lấy một việc cụ thể là tiền lương: “Cơ chế tiền lương như hiện nay rất khó để thu hút được người tài. Phải có cơ chế trả lương xứng đáng cho các nhà khoa học để họ yên tâm tập trung nghiên cứu và phát triển khoa học.”
PGS.TS Hoàng Anh, Vụ trưởng Vụ Quản lý khoa học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Ảnh: Khánh Ly
Phát biểu tổng kết hội thảo, PGS.TS Hoàng Anh, Vụ trưởng Vụ Quản lý khoa học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định, trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ từ nền kinh tế truyền thống sang nền kinh tế tri thức, nơi trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật và công nghệ sinh học đang định hình lại mọi mặt của đời sống xã hội, Việt Nam cần có những đột phá chiến lược để vượt lên mạnh mẽ, biến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành động lực cốt lõi cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo vệ an ninh quốc gia và củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng.
Các lĩnh vực cần ưu tiên đầu tư nghiên cứu và phát triển mang tính cốt lõi là AI, công nghệ sinh học và năng lượng tái tạo. Các giải pháp bao gồm đầu tư mạnh mẽ vào các lĩnh vực nghiên cứu và phát triển, linh hoạt cơ chế chấp nhận rủi ro, chính sách tài chính với quỹ đầu tư mạo hiểm và ưu đãi thuế; nâng cao giáo dục số để phát triển công dân số; hoàn thiện chính sách nhân tài, cải cách thể chế và tăng cường hợp tác quốc tế để đạt đột phá chiến lược.
“Kết quả của hội thảo sẽ góp phần vào việc hoàn thiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ 14 sắp tới”, PGS.TS Hoàng Anh nói.