Thời tiết mùa hè tại Việt Nam thường dao động 32-36 độ C, độ ẩm cao, bức xạ mạnh - những yếu tố làm tăng nguy cơ tiêu cơ vân và suy thận cấp ở người chạy bộ. Bác sĩ Nguyễn Phương, Quản lý y khoa Trung tâm tiêm chủng VNVC, đồng thời là một marathoner, cho biết suy thận cấp xảy ra khi thận đột ngột mất khả năng lọc máu, chủ yếu do mất nước, rối loạn điện giải hoặc tiêu cơ vân khi vận động quá sức trong điều kiện khắc nghiệt.
Trong môi trường nhiệt độ cao, cơ thể tăng tiết mồ hôi để hạ thân nhiệt, đồng thời mất một lượng lớn điện giải quan trọng như natri, kali, magiê. Quá trình này khiến thể tích tuần hoàn giảm, làm thận không được cung cấp đủ máu. Nếu tiếp tục gắng sức, runner có thể rơi vào trạng thái sốc nhiệt, hạ natri máu hoặc tiêu cơ vân dẫn đến suy thận cấp.
Một số dấu hiệu cần chú ý sớm gồm mỏi mệt, buồn nôn, chuột rút, đi tiểu ít hoặc nước tiểu sẫm màu. Một số trường hợp có biểu hiện thần kinh như choáng váng, mất tập trung, lơ mơ. Đây là tín hiệu cảnh báo cần dừng vận động ngay lập tức và theo dõi y tế trong 1 đến 2 ngày sau giải.
Theo bác sĩ Phương, nhiều runner hiện vẫn hiểu sai cách bù nước, thường uống nước lọc liên tục với lượng lớn. Thực tế, nếu chỉ nạp nước mà không có điện giải đi kèm, nguy cơ hạ natri máu (một tình trạng cấp tính khác) có thể xảy ra. Để phòng tránh, nên uống từng ngụm nhỏ dung dịch điện giải cách mỗi 15-20 phút khi chạy. Với các buổi chạy trên 60 phút, cần bổ sung thêm viên muối hoặc gel điện giải. Sau vận động, runner tiếp tục bù nước và ăn thực phẩm giàu kali như chuối, sữa, nước dừa.
Trước ngày chạy, runner được khuyến cáo ngủ đủ, tránh rượu bia, bắt đầu bù điện giải từ tối hôm trước nếu thời tiết dự báo nắng nóng. Khi chạy, cần điều chỉnh tốc độ phù hợp, chủ động làm mát vùng cổ, nách, bẹn tại trạm nước. Sau khi về đích, nếu xuất hiện biểu hiện bất thường, nên theo dõi trong 24-48 giờ và liên hệ cơ sở y tế nếu cần.
Một số đối tượng có nguy cơ cao hơn gồm người mới tập, chưa có nền thể lực; người có bệnh nền như tăng huyết áp, tim mạch, tiểu đường; người từng bị suy thận, tiêu cơ vân; hoặc đang dùng thuốc lợi tiểu, statins, kháng viêm không steroid.
Tại Việt Nam, nhiều runner nhận thấy sự khác biệt rõ rệt về thời tiết giữa các giải chạy vào tháng 4 như VnExpress Marathon (VM) Huế và tháng 6 như VM Hạ Long, Quy Nhơn. Tháng 4, thời tiết chuyển giao giữa xuân và hè, nhiệt độ tại Huế thường trong khoảng 28-32 độ C, độ ẩm cao nhưng bức xạ mặt trời chưa mạnh. Trong khi đó, tháng 6 là cao điểm nắng nóng tại Hạ Long, Quy Nhơn, nhiệt độ ngoài trời có thể lên tới 35-37 độ C, kết hợp gió phơn và chỉ số UV cao, làm tăng mức độ mất nước và quá tải nhiệt. Tỷ lệ vận động viên phải dừng giữa chừng hoặc cần hỗ trợ y tế thường cao hơn ở những giải mùa hè như Quy Nhơn, Hạ Long, TP HCM.
Để giảm thiểu rủi ro, các vận động viên chuyên nghiệp thường áp dụng phương pháp heat training (tập thích nghi nhiệt) trước giải khoảng 2-3 tuần. Theo khuyến nghị của Trường Đại học St. Mary's (Anh) và Runner's World, người chạy có thể luyện trong điều kiện thời tiết nóng tự nhiên hoặc môi trường có kiểm soát (phòng kín, máy chạy, quạt nhiệt) với cường độ trung bình trong 45-60 phút, 4-7 buổi mỗi tuần. Cơ thể sẽ dần thích nghi bằng cách tiết mồ hôi sớm hơn, giữ nước tốt hơn, giảm nhịp tim khi chạy nóng, qua đó giảm nguy cơ sốc nhiệt và suy thận cấp.
Một số VĐV chạy bộ chuyên nghiệp nước ngoài còn ứng dụng phương pháp ngâm nước nóng, xông hơi hoặc mặc áo khoác nhựa khi tập nhẹ để mô phỏng điều kiện khắc nghiệt. Dữ liệu sinh học như nhịp tim, tốc độ mất nước, thành phần mồ hôi cũng được đo lường để cá nhân hóa chiến lược bù nước.
Từ các giải quốc tế như Olympic Tokyo 2020 hay Olympic Paris 2024, ban tổ chức đều có điều chỉnh như tăng số trạm nước, bổ sung khu làm mát và khuyến khích vận động viên tập heat training từ trước giải 2-3 tuần. Việc sắp xếp thời điểm thi đấu vào sáng sớm cũng là giải pháp giảm tác động của nhiệt độ môi trường lên vận động viên.
Bác sĩ Phương khuyến cáo, dù đã có kinh nghiệm, runner vẫn cần tôn trọng giới hạn cơ thể. "Không nên cố giữ nhóm, giữ pace nếu có biểu hiện bất thường. Mỗi người có ngưỡng chịu nhiệt khác nhau và ranh giới giữa quá sức và chấn thương y khoa đôi khi chỉ cách nhau vài phút", cô nói.
Lan Anh
- Sắc màu VnExpress Marathon trên đường phố Hạ Long
- Chạy chân trần dưới cái nóng 35 độ C ở Hạ Long
- Runner vượt nắng, chinh phục VnExpress Marathon Hạ Long
- Hiểm họa sốc nhiệt trong chạy bộ
- Chuẩn bị gì để tránh kiệt sức khi chạy dưới trời nắng nóng
- Sắc màu VnExpress Marathon trên đường phố Hạ Long
- Chạy chân trần dưới cái nóng 35 độ C ở Hạ Long
- Runner vượt nắng, chinh phục VnExpress Marathon Hạ Long
- Anh Khôi, Hồng Lệ nối dài chuỗi thắng tại VnExpress Marathon
- Bóng hồng hâm nóng đường chạy VnExpress Marathon Hạ Long 2025