Kim Thanh ở Đà Nẵng, háo hức khi lần đầu tiên khám phá Hà Giang với các cung đường uốn lượn, trải nghiệm văn hóa của người dân tộc thiểu số trong chuyến du lịch. Tuy nhiên, trong lúc đi bộ thăm thú nhà dân, Thanh bị chó cắn vào cánh tay chảy máu.
Chủ nhà cho biết chó chưa tiêm vaccine và địa điểm tiêm vaccine khá xa. Thanh trằn trọc cả đêm vì lo sợ, ngày hôm sau đặt chuyến xe khách sớm nhất để về lại Hà Nội tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại trong khi còn ba ngày nữa chuyến tham quan mới kết thúc.
"Chủ nhà nói chó có sức khỏe bình thường nhưng rất khó để theo dõi, ở Hà Giang tôi cũng không biết tìm nơi tiêm vaccine ở đâu, liệu có vaccine không nên về lại thành phố để yên tâm", Thanh chia sẻ.
Tương tự Vương Hân, 26 tuổi, ở TP Thủ Đức là giáo viên tiếng Anh tự do, mỗi năm dành thời gian hai lần du lịch xuyên Việt hoặc nước ngoài. Trong chuyến tham quan các địa điểm du lịch ở Đắk Nông 3 ngày 2 đêm với nhóm bạn, Hân thấy chú mèo ở một quán ăn dễ thương đã đưa tay vuốt ve song bị cào vào cánh tay rách da, chảy máu.
Sau khi rửa vết thương với xà phòng, tìm hiểu mèo đã tiêm vaccine, Hân không yên tâm, đặt xe khách về lại TP HCM thay vì dự định một ngày nữa mới về để tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại.
"Nếu tiêm chậm trễ, virus có thể lên não và không cứu chữa được. Tôi cũng không có tâm trạng ở lại để đi chơi thêm nữa", Hân nói.
Theo bác sĩ Bùi Thanh Phong, Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, hai trường hợp trên đã có ý thức phòng bệnh dại, tuy nhiên họ cần chú ý thêm về cách xử trí vết thương ban đầu trước khi tiêm vaccine. Các bước này rất quan trọng, giúp loại bỏ bớt virus dại trong vết thương và làm chậm quá trình lây nhiễm của virus.
Quy trình gồm: rửa vết thương và xà phòng dưới vòi nước chảy 45 phút, sau đó sát khuẩn bằng cồn 45-70 độ hoặc cồn iốt để giảm thiểu lượng virus dại đi vào cơ thể nếu có. Hạn chế làm dập vết thương, không băng kín hoặc điều trị bệnh theo mẹo dân gian, hoặc nhờ thầy lang chữa trị.
Vaccine dại cần tiêm càng sớm càng tốt. Hiện Việt Nam có hai loại vaccine ngừa dại thế hệ mới gồm Verorab (Pháp) và Abhayrab (Ấn Độ), không ảnh hưởng trí nhớ và thần kinh.
Người chưa tiêm vaccine hoặc lịch sử tiêm vaccine không rõ ràng, nếu bị cắn, cào phác đồ tiêm gồm 5 mũi vào các ngày 0-3-7-14-28, đường tiêm ở bắp, hoặc 8 mũi vào ngày 0-3-7-28, với đường tiêm trong da. Tùy theo mức độ vết thương, bác sĩ có thể chỉ định phối hợp thêm huyết thanh kháng dại, dừng tiêm khi theo dõi được tình trạng con vật sau 10 ngày.
Người thường xuyên đi du lịch, thám hiểm hang động, nghiên cứu thiên nhiên hay làm thiện nguyện... tiếp xúc với động vật nhiều có nguy cơ mắc bệnh cao. Trong đó, ngoài chó, mèo, các loài động vật hoang dã như dơi, cáo, chồn vẫn có thể lây bệnh dại cho người. Do đó, trong quá trình du lịch, người dân nên tìm hiểu và ghi nhớ các cơ sở y tế, đơn vị tiêm chủng có vaccine để tiếp cận sớm nếu bị động vật tấn công.
Bên cạnh đó, khi di chuyển đến vùng sâu vùng xa hoặc ở nước ngoài, việc tiếp cận vaccine và huyết thanh kháng dại có thể gặp khó khăn. Người có nguy cơ cao có thể tiêm vaccine dự phòng trước khi bị cắn, cào để phòng bệnh. Phác đồ tiêm trước phơi nhiễm gồm ba mũi vào các ngày 0, 7 và 21 hoặc 28, tiêm nhắc theo chỉ định của bác sĩ. Nếu đã tiêm đủ số mũi vaccine, lần bị cắn, cào sau sẽ tiêm hai mũi vào các ngày 0-3. Các lần bị cắn, cào sau chỉ cần tiêm thêm 2 mũi, không cần dùng huyết thanh kháng dại.
Bệnh dại do virus gây ra, truyền từ động vật có vú máu nóng nhiễm bệnh như chó, mèo, cáo, thỏ, dơi... sang người qua vết cắn, cào, liếm. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus nhân lên tại chỗ và đi vào trong thần kinh cơ. Sau đó, virus di chuyển vào dây thần kinh ngoại biên để tiến đến tủy sống và não bộ với tốc độ ước tính mỗi ngày từ 12-24 mm. Gần 100% người và động vật mắc bệnh dại đều tử vong.
Trong quá trình ủ bệnh, virus dại không gây triệu chứng, khiến hệ miễn dịch không thể nhận diện. Khi di chuyển đến não, người bệnh sẽ có các biểu hiện viêm não tủy cấp tính như sợ nước, sợ gió, sợ ánh sáng, chảy nước dãi... Người bệnh tử vong do liệt cơ hô hấp sau 2-6 ngày kể từ khi phát bệnh. Bệnh có xu hướng tăng lên khi thời tiết nắng nóng do con người tham gia các hoạt động ngoài trời nhiều hơn, động vật tăng tiếp xúc, ra ngoài kiếm ăn nên dễ nhiễm bệnh hơn.
Tuấn An