Tháng 10/2016, Chủ tịch LĐBĐ Thế giới (FIFA) Gianni Infantino đề xuất mở rộng quy mô World Cup lên thành 48 đội vào năm 2026. Tới giữa tháng 1/2017, ý tưởng này được phê duyệt, mở ra vận hội mới cho nhiều liên đoàn thành viên.
Với LĐBĐ châu Á (AFC), từ 4 suất dự trực tiếp tại Qatar 2022, con số này tăng lên 8 ở Bắc Mỹ 2026, mở toang cánh cửa đến với ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh cho nhiều quốc gia khao khát vươn tầm. Trong lịch sử, Nhật Bản, Hàn Quốc, Iran, Arab Saudi và Australia gần như độc chiếm các tấm vé vòng loại World Cup, với Triều Tiên là ngoại lệ hiếm hoi gần nhất vào năm 2010. 6 đội tuyển này là những đại diện duy nhất của AFC từng góp mặt World Cup nhiều hơn một lần.
Ký giả John Duerden của báo Anh Guardian bình luận rằng việc châu Á suốt nhiều thập kỷ qua có quá ít suất đã khiến một số liên đoàn trong khu vực thiếu đi động lực để đầu tư nghiêm túc cho vòng loại. Nhưng quyết định của FIFA mở rộng quy mô, tăng số đội dự VCK World Cup đã làm thay đổi tình hình.
Ngoài những ông lớn quen thuộc đã sớm có vé đến Bắc Mỹ hè 2026, Uzbekistan – đội tuyển lâu nay kiên trì "gõ cửa" – cuối cùng cũng chạm được hoài bão khi lần đầu trong lịch sử đoạt vé dự World Cup. Tương tự là trường hợp của Jordan.
Tổng cộng, 8 đội tuyển thuộc AFC có vé đến thẳng Bắc Mỹ hè sang năm, gồm Nhật Bản, Iran, Uzbekistan, Hàn Quốc, Jordan, Australia, Qatar và Arab Saudi. Ngoài hai "tân binh" Uzbekistan và Jordan, Qatar cũng lần đầu tiên dự World Cup qua con đường vòng loại.
Sau đợt FIFA Days tháng 11 này với vòng loại thứ 5 khu vực châu Á kết thúc, Iraq đã vượt qua Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE) để giành quyền tham dự vòng play-off liên lục địa – cùng Bolivia, Congo, Jamaica, Suriname và New Caledonia – tranh hai vé vớt đến World Cup 2026.
Cuộc đấu hai lượt giữa Iraq và UAE – hai đội tuyển mới chỉ một lần duy nhất dự World Cup lần lượt vào các năm 1986 và 1990 – là minh chứng cho làn sóng tìm cách đẩy nhanh tiến trình hiện thực hóa tham vọng của nhiều nền bóng đá châu Á hiện tại. Trong khi Iraq có không ít tuyển thủ mang nửa dòng máu quê hương và sinh ra ở châu Âu, UAE sở hữu tới 13 cầu thủ nhập tịch trong danh sách triệu tập.
Việc thu hút nhân tài hải ngoại thực chất không phải mới ở bóng đá châu Á. "Lối tắt" mà UAE lựa chọn được Qatar mở ra từ những năm 2000. Thời ấy, song song với tầm nhìn dài hạn, phát triển từ nội lực qua mô hình Học viện Aspire, Qatar đã áp dụng chính sách nhập tịch một số cầu thủ nước ngoài, dù các quy định về cấp quyền công dân của chính nước này vốn không hề đơn giản.
Nhận thấy nguy cơ về tình trạng nhập tịch "siêu tốc" có thể tác động đến tính liêm chính ở các giải đấu cấp ĐTQG, từ năm 2008, chủ tịch FIFA Joseph Blatter thời đó đã thắt chặt các quy định về tư cách cầu thủ để được cấp quốc tịch mới. Ngày nay, cầu thủ phải có quan hệ huyết thống hoặc đã thi đấu tại giải VĐQG nước sở tại trong liên tục ít nhất 5 năm sau khi đủ 18 tuổi, thay vì 2 năm như trước.
Bất chấp quy định được siết lại, UAE vẫn tìm thấy cách tiếp cận mới. Thay vì chiêu mộ những "nhân tài" sẵn có, nền bóng đá Trung Đông này mạnh tay đầu tư tuyển mộ hàng loạt tài năng trẻ dưới 18 tuổi vốn đã được đào tạo bài bản. Những cầu thủ này, để đổi lấy đãi ngộ tài chính hấp dẫn, chọn bắt đầu sự nghiệp nhà nghề tại giải VĐQG UAE. Sau 5 năm - đáp ứng đúng quy định đặt ra của FIFA, họ gia nhập đội tuyển UAE.
Hệ quả, HLV trưởng tuyển UAE là Cosmin Olaroiu hoàn toàn có thể xếp nguyên một đội hình 11 người không có cầu thủ nào sinh ra tại chính quốc gia vùng Vịnh này, với những tuyển thủ có gốc gác chủ yếu từ Brazil hay Argentina.
Ở trận hòa 1-1 lượt đi vòng loại thứ năm trên sân nhà trước Iraq, nhà cầm quân người Romania chỉ điền tên 5 cầu thủ chính gốc UAE trong đội hình xuất phát, gồm Yahia Nader, Harib Suhail, Abdalla Ramadan, Sultan Adil và Khalid Eisa. 6 người còn lại đều là cầu thủ nhập tịch.
Đến trận lượt về ngày 18/11, đội hình ra quân của UAE có tới 9 vị trí là cầu thủ nhập tịch. Hai người duy nhất gốc UAE là tiền vệ Nader và thủ thành thủ quân Eisa.
Những nỗ lực ấy của UAE cuối cùng không thể mang lại quả ngọt như mong muốn khi họ thua Iraq chung cuộc 2-3 qua hai lượt. Nhưng đấy vẫn là một trong những ví dụ trong việc tìm kiếm cú hích nhanh chóng bằng các tài năng gốc ngoại của bóng đá châu Á.
"Việc mở rộng World Cup đã tiếp thêm nhiên liệu cho làn sóng nhập tịch này", ông Shaji Prabhakaran, thành viên Ủy ban điều hành AFC, nói trên Guardian. "Thêm suất World Cup đồng nghĩa với thêm hy vọng và thêm cơ hội cho mọi quốc gia. Họ tin rằng nếu theo đuổi và đẩy mạnh chương trình nhập tịch, họ có thể nhanh chóng nâng cao chất lượng, hiệu suất và kết quả thi đấu để có cơ hội vượt qua vòng loại".
Indonesia cũng nổi lên như một ví dụ về việc "đốt cháy giai đoạn" bằng nguồn lực nhập tịch. Đội tuyển xứ vạn đảo đã tiến gần đến World Cup hơn bao giờ hết kể từ 1938, khi lọt vào nhóm 12 đội cuối cùng. Bước tiến này phần lớn nhờ vào việc LĐBĐ Indonesia (PSSI) tận dụng triệt để liên hệ với Hà Lan - quốc gia này từng thiết lập chế độ thực dân ở Indonesia.
Ký giả John Duerden thậm chí còn miêu tả trong 1-2 năm qua, gần như tháng nào cũng có cầu thủ sinh ra ở Hà Lan có ông bà gốc Indonesia đến đại sứ quán làm hộ chiếu. Có những thời điểm đội hình xuất phát của Indonesia có tới 8-9 cầu thủ sinh ra tại châu Âu, thay đổi bản chất đội tuyển đến mức Patrick Kluivert đã được bổ nhiệm vào ghế huấn luyện hồi tháng 1/2025.
Những cầu thủ như Kevin Diks, người vừa ghi bàn thắng đầu tiên tại Bundesliga cho Monchengladbach trước đợt FIFA Days tháng 11 này, đã tạo ra khác biệt. Niềm hy vọng tại Jakarta là khi Indonesia càng tiến gần đến World Cup, sẽ càng có nhiều cầu thủ tài năng đủ điều kiện cân nhắc khoác lên mình màu áo đỏ-trắng nếu ước mơ màu áo cam Hà Lan không khả thi đối với họ.
Đà thăng tiến thần tốc của Indonesia đã tác động đến tư duy của Malaysia. Tháng 9 vừa qua, FIFA kết tội LĐBĐ Malaysia (FAM) làm giả giấy tờ của 7 cầu thủ Brazil, Argentina, Tây Ban Nha và Hà Lan để khai họ có ông bà sinh ra tại Malaysia. Cả 7 người này đều ra sân trong chiến thắng 4-0 trước Việt Nam hồi tháng 6 - kết quả tốt nhất của Malaysia nhiều năm qua, và sau đó bị cấm thi đấu cho đội tuyển một năm, kèm theo những khoản tiền phạt cho FAM.
Ngay cả Sri Lanka - nền bóng đá châu Á thuộc nhóm cuối cùng trên bảng thứ bậc FIFA - trong khoảng hai năm đổ lại đây cũng từng bước cải thiện thành tích. Từ sau khi FIFA gỡ bỏ lệnh cấm vào tháng 8/2023 – áp đặt từ tháng 1 năm đó vì sự can thiệp của chính phủ vào liên đoàn, đội tuyển xếp hạng 193 hiện tại dần xúc tiến chiêu mộ những cầu thủ mang trong mình dòng máu Sri Lanka nhưng sinh ra ở nước ngoài. Làn sóng này diễn ra ồ ạt với quá nửa đội hình đội tuyển thuộc Nam Á sinh ra ở châu Âu hoặc Australia.
Khi World Cup ló dạng phía chân trời, khát vọng tham dự ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh đã làm thức tỉnh bóng đá châu Á. Song ít nhất đến hiện tại, giấc mộng ấy qua con đường "cấp tốc" tạm thời còn dang dở.
Hoàng Thông tổng hợp
Vì sao sự thử nghiệm của HLV Kim Sang-sik không thành công?