Hôm 25/8, Tổng thống Donald Trump thông báo sa thải Thống đốc Cục dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook, hiệu lực ngay lập tức. Lý do xuất phát từ kiến nghị khởi tố bà Cook với cáo buộc "gian lận thế chấp" mà Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở liên bang Mỹ (FHFA) Bill Pulte gửi Bộ Tư pháp.
Bà Cook là một trong 7 thành viên Hội đồng Thống đốc Fed. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử 112 năm của Fed, một tổng thống tìm cách sa thải một thống đốc. Bà bác bỏ cáo buộc, nói rằng ông Trump không có quyền sa thải và sẽ khởi kiện. Theo bà, chúng chỉ là cái cớ cho mục tiêu thực sự là giành quyền kiểm soát Fed.
AP đánh giá tính độc lập của Fed đang "ngàn cân treo sợi tóc". Tổng thống và quan chức chính quyền không che giấu mong muốn kiểm soát cơ quan này chặt chẽ hơn. Ông Trump đã nhiều lần yêu cầu Fed cắt giảm lãi suất xuống mức thấp nhất 1,3%, từ mức hiện tại là 4,3%.
Trước khi cố gắng sa thải bà Cook, ông Trump nhiều lần công kích Chủ tịch Fed Jerome Powell vì không giảm lãi suất và cũng đe dọa sa thải ông. "Chúng ta sẽ sớm có đa số, vậy là tốt rồi", ông Trump phát biểu tuần trước, ám chỉ đến việc nếu có thể thay thế bà Cook, những người được ông bổ nhiệm sẽ kiểm soát Hội đồng Thống đốc Fed, với tỷ lệ bỏ phiếu 4-3.
Fed đưa ra các quyết định lãi suất thông qua ủy ban 7 thống đốc - gồm ông Powell, cùng 12 chủ tịch Fed khu vực như Fed New York, Fed Kansas City hay Fed Atlanta. Năm trong số 12 chủ tịch này được quyền bỏ phiếu về lãi suất tại mỗi cuộc họp. Ví dụ, Chủ tịch Fed New York có quyền bỏ phiếu thường trực, trong khi 4 người còn lại bỏ phiếu luân phiên.
Hội đồng điều hành các Fed khu vực được tự lựa chọn chủ tịch. Tuy nhiên, Hội đồng Thống đốc Fed tại Washington có thể bỏ phiếu phủ quyết.
Jon Faust, nhà kinh tế tại Đại học Johns Hopkins, cựu Cố vấn của ông Powell cho rằng các đòn tấn công Fed của tổng thống đang leo thang. "Theo quan điểm của tôi, sự độc lập của Fed thực sự bị đe dọa", ông nói.
Vì sao nhiều chuyên gia lại quan ngại điều này? Fed nắm giữ quyền lực to lớn với kinh tế Mỹ. Bằng cách cắt giảm lãi suất ngắn hạn - việc thường làm khi kinh tế suy yếu - họ có thể giúp hạ chi phí đi vay, khuyến khích tuyển dụng và chi tiêu nhiều hơn, thúc đẩy tăng trưởng. Khi lạm phát tăng, họ có thể đảo ngược chính sách nhưng đi kèm nguy cơ làm suy yếu nền kinh tế và mất việc làm.
Hầu hết các nhà kinh tế từ lâu đề cao việc bảo vệ tính độc lập của Fed vì cơ quan này có thể ra các quyết định có lợi cho nền kinh tế nhưng đôi khi không được lòng dân, điều mà các quan chức thường tránh né. Nghiên cứu chỉ ra rằng các quốc gia có ngân hàng trung ương độc lập thường có lạm phát thấp hơn theo thời gian.
Ví dụ, tại Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan buộc ngân hàng trung ương phải giữ lãi suất ở mức thấp đầu những năm 2020, ngay cả khi lạm phát tăng vọt lên 85%. Năm 2023, ông Erdogan cho phép ngân hàng trung ương được tự chủ hơn, giúp kiềm chế lạm phát. Hiện lãi suất ngắn hạn nước này ở mức 46%.
Từng có các Tổng thống Mỹ tiền nhiệm gây sức ép lên Fed. Tổng thống Lyndon Johnson áp lực Chủ tịch Fed William McChesney Martin phải giữ lãi suất thấp những năm 1960, khi ông tăng cường chi tiêu cho quân sự và xóa đói giảm nghèo. Hay Tổng thống Richard Nixon ngăn Chủ tịch Fed Arthur Burns tăng lãi suất trong thời gian chuẩn bị cho cuộc bầu cử năm 1972. Cả hai trường hợp này đều dẫn đến lạm phát cao dai dẳng những năm 1960 và 1970.
Ngoài lý do "không có lạm phát", Tổng thống Donald Trump lập luận rằng Fed hạ lãi suất để giúp chính phủ liên bang giảm trả lãi cho núi nợ công 37.000 tỷ USD. Tuy nhiên, đây không phải nhiệm vụ của cơ quan này vì họ được giao tập trung vào việc giữ lạm phát và thất nghiệp ở mức thấp.
Một số nhà kinh tế cho rằng Fed nên cắt giảm lãi suất nhanh hơn, nhưng hầu như không ai đồng ý với ông Trump rằng nên giảm 3 điểm phần trăm (3%). Gần đây, ông Powell để ngỏ khả năng cắt giảm 0,25 điểm phần trăm (0,25%) vào tháng 9.
Douglas Elmendorf, nhà kinh tế tại Đại học Harvard, Cựu giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội cho biết việc ông Trump yêu cầu Fed cắt giảm lãi suất 3 điểm phần trăm sẽ kích thích kinh tế quá mức, đẩy nhu cầu tiêu dùng vượt quá khả năng sản xuất và thúc đẩy lạm phát, tương tự những gì xảy ra trong đại dịch. "Nếu Fed nằm dưới sự kiểm soát của tổng thống, chúng ta sẽ đối mặt với lạm phát cao hơn trong nhiều năm tới", Elmendorf nói.
Và trong khi Fed kiểm soát lãi suất ngắn hạn, thị trường tài chính quyết định chi phí vay dài hạn cho các khoản thế chấp và khoản vay khác. Nếu nhà đầu tư lo ngại lạm phát tiếp tục ở mức cao, họ sẽ yêu cầu lợi suất trái phiếu chính phủ cao hơn, đẩy chi phí vay trên toàn nền kinh tế leo thang.
Tất nhiên, tổng thống có ảnh hưởng nhất định đến Fed, thông qua khả năng bổ nhiệm các thành viên Hội đồng Thống đốc, tùy thuộc vào chấp thuận của Thượng viện. Nhưng cơ quan này được thành lập để tránh những áp lực chính trị ngắn hạn. Các thống đốc Fed được bổ nhiệm theo nhiệm kỳ xen kẽ là 14 năm, nhằm đảm bảo rằng không tổng thống nào có thể bổ nhiệm quá nhiều người.
Jane Manners, Giáo sư luật tại Đại học Fordham cho biết lý do khiến Quốc hội quyết định thành lập các cơ quan độc lập như Fed vì họ ưa thích "quyết định được đưa ra từ góc nhìn khách quan, trung lập dựa trên chuyên môn hơn là chịu áp lực chính trị".
Nhưng một số quan chức trong chính quyền Trump không hài lòng với các vận hành hiện tại của Cơ quan Dự trữ liên bang. Trong cuộc phỏng vấn với USA Today, Phó tổng thống JD Vance nói 7 nhà kinh tế và luật sư ở Fed lại có thể đưa ra quyết định vô cùng quan trọng với người dân Mỹ mà không có bất kỳ sự tham gia dân chủ nào, tức chính quyền tổng thống do người dân bầu ra.
Trước đó, vào năm ngoái, Cố vấn kinh tế cấp cao Nhà Trắng Stephen Miran viết một bài nghiên cứu ủng hộ tái cấu trúc Fed, gồm việc cho phép tổng thống sa thải các thống đốc dễ hơn. Theo ông, mục tiêu tổng thể là một ngân hàng trung ương độc lập có lợi cho nền kinh tế nhưng cũng duy trì được "mức độ trách nhiệm mà xã hội dân chủ yêu cầu". Ông Trump mới đây đã đề cử ông Miran vào Hội đồng Thống đốc Fed để thay thế Adriana Kugler, người bất ngờ từ chức hôm 1/8.
Tương lai của Fed dự báo tiếp tục nhiều biến động. Tổng thống Trump từ việc chỉ trích cá nhân ông Powell giờ tập trung nhiều hơn vào cấu trúc cơ quan này. Tháng 2/2026, 12 chủ tịch Fed khu vực sẽ cần được tái bổ nhiệm và phê duyệt, dẫn đến nguy cơ căng thẳng nếu Hội đồng Thống đốc Fed bác bỏ một hoặc nhiều ứng viên.
"Kịch bản nguy hiểm là sự can thiệp vào việc tái bổ nhiệm các chủ tịch Fed khu vực, tín hiệu cho thấy mọi thứ thực sự vượt khỏi tầm kiểm soát", Adam Posen, Chủ tịch Viện Kinh tế Quốc tế Peterson bình luận.
Phiên An (theo AP)