Người phụ nữ là nhân viên văn phòng, sống tại Quảng Ninh, sau khi sinh con thứ hai, cân nặng tăng lên gần 70 kg khiến chị tự ti. Thay vì đến bác sĩ dinh dưỡng, chị chọn cách "nhanh gọn" là ra hiệu thuốc và lên mạng mua thuốc giảm cân cấp tốc. Người bán bày "combo" bao gồm thuốc lợi tiểu, thuốc nhuận tràng, viên tan mỡ, kèm thêm cả thuốc ức chế thèm ăn, tổng cộng 6-7 loại.
Ban đầu, cân nặng giảm nhanh, mỗi tuần mất 1-2 kg khiến nữ nhân viên mừng rỡ, tin rằng mình đã tìm thấy "bí quyết thần kỳ". Nhưng chỉ sau vài tháng, bệnh nhân bắt đầu mất ngủ, tim đập nhanh, thường xuyên hoa mắt, mệt mỏi. Khi vào viện, bác sĩ cho biết chị bị rối loạn điện giải nặng, suy gan và rối loạn nhịp tim, hậu quả của việc lạm dụng thuốc giảm cân "theo lô". Ca bệnh được bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, chia sẻ hôm 22/9, cảnh báo "nếu tiếp tục tự uống thuốc, chị có thể mất mạng". Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh từ Hội Bệnh mạch máu Việt Nam cảnh báo cơ chế "giảm cân thần tốc" thực chất là làm mất nước và rối loạn chuyển hóa, có thể dẫn đến suy thận cấp, nhiễm toan chuyển hóa.
Trường hợp khác là Nam, 25 tuổi, nhân viên kinh doanh kiêm vận động viên thể hình nghiệp dư, cũng trải qua cú sốc tương tự. Nhằm tăng khối cơ, Nam liên tục bổ sung khẩu phần giàu đạm, đồng thời sử dụng nhiều loại thực phẩm chức năng cũng như thuốc tăng cơ được quảng cáo rầm rộ trên mạng. Trong đợt đi khám kiểm tra sức khỏe tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Nam được phát hiện suy thận mạn tính do viêm kẽ thận mạn. Bác sĩ nói thói quen sử dụng hàng loạt thực phẩm chức năng bừa bãi đã âm thầm hủy hoại thận.
Hiện tượng này được giới chuyên môn gọi là đa dược lý (polypharmacy) - khi một người sử dụng từ 5 loại thuốc trở lên cùng một lúc, bao gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, thảo dược và thực phẩm chức năng. Theo bác sĩ Hoàng, đây là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng báo động tại Việt Nam nhưng chưa có con số thống kê chính thức từ các cơ quan chức năng.
Việc sử dụng nhiều thuốc cùng lúc không có chỉ định có thể dẫn đến những tương tác nguy hiểm. Chẳng hạn, phối hợp thuốc an thần và kháng histamin có thể gây buồn ngủ quá mức; sắt và canxi làm giảm hấp thu kháng sinh; trong khi các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tăng huyết áp và suy thận.
Một nguy cơ khác là quá liều paracetamol - hoạt chất thường xuất hiện trong nhiều loại thuốc cảm cúm và giảm đau. Dùng chúng đồng thời có thể dẫn đến ngộ độc gan cấp tính, thậm chí tử vong. Gan và thận là hai cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi phải xử lý cùng lúc nhiều hoạt chất. Kháng sinh nhóm aminoglycosid kết hợp với NSAID làm tăng nguy cơ tổn thương thận, trong khi các sản phẩm được quảng cáo là "bảo vệ gan" đôi khi lại chính là chất độc với cơ thể.
Tại Đại hội Hội Dược sĩ bệnh viện Việt Nam hồi tháng 8, PGS.TS Lê Văn Truyền, nguyên Thứ trưởng Y tế nhìn nhận thực trạng thuốc kháng sinh vẫn bị lạm dụng. Người bệnh dùng quá nhiều thuốc không cần thiết, kháng sinh không phù hợp dẫn đến kháng kháng sinh trở nên nghiêm trọng. Theo một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Y học Anh (BMJ), việc sử dụng đa dược lý không có sự chỉ dẫn của bác sĩ làm tăng nguy cơ nhập viện ở người trẻ lên đến 52%. Trong khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo việc sử dụng thuốc bừa bãi đang góp phần vào cuộc khủng hoảng kháng kháng sinh toàn cầu, ước tính đến năm 2050 sẽ cướp đi sinh mạng của 10 triệu người mỗi năm.
Để ngăn ngừa, bác sĩ Hoàng khuyến cáo các giải pháp đồng bộ từ cả cá nhân, cơ quan quản lý và chuyên gia y tế. Đối với người bệnh, cần áp dụng nguyên tắc "Biết - Kiểm tra - Hỏi" của WHO, như tìm hiểu kỹ thông tin, kiểm tra nguồn gốc sản phẩm và hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng. Đồng thời, không tự ý tái sử dụng thuốc kháng sinh hay chia sẻ thuốc với người khác.
Về phía cơ quan quản lý, cần siết chặt hơn nữa việc kiểm soát bán thuốc kê đơn không cần toa, đồng thời triển khai hệ thống đơn thuốc điện tử trên toàn quốc. Cuối cùng, các bác sĩ và dược sĩ phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, kê đơn dựa trên bằng chứng khoa học, từ chối bán thuốc không có đơn và cảnh báo rõ ràng về nguy cơ của việc sử dụng đa dược lý.
"Đây không chỉ là vấn đề y khoa, mà còn là một thử thách đạo đức và hệ thống, đòi hỏi mỗi cá nhân trong chuỗi từ bệnh nhân đến nhà quản lý đều phải tham gia hành động", ông Hoàng nói.
Thúy Quỳnh