Bài phát biểu của Jiang Yurong (tên tiếng Anh: Luanna), nữ sinh Trung Quốc đầu tiên được chọn làm diễn giả đại diện sinh viên trong lễ tốt nghiệp của Đại học Harvard, đang làm dậy sóng mạng xã hội Trung Quốc. Trong bài phát biểu, Jiang kêu gọi sự đoàn kết toàn cầu giữa bối cảnh chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đang siết chặt việc cấp visa cho sinh viên Trung Quốc.
Tuy nhiên, ngay sau đó, dư luận Trung Quốc bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu thành công của Jiang là kết quả của sự nỗ lực cá nhân, hay là sản phẩm của đặc quyền mà phần lớn học sinh từ tầng lớp bình dân không bao giờ có được?
Xuất thân “con nhà người ta”
Theo tạp chí Harvard Magazine, Jiang sinh ra tại Thanh Đảo, Trung Quốc, nhưng theo học trung học tại Anh Quốc, sau đó lấy bằng cử nhân tại Đại học Duke (Mỹ) trước khi theo học thạc sĩ tại Trường Chính sách Công Kennedy - Harvard.
Yurong “Luanna” Jiang phát biểu tại Harvard. Ảnh: The Harvard Crimson
Một số cư dân mạng cũng lật lại việc Jiang từng tham gia tình nguyện tại một tổ chức môi trường - nơi cha cô được cho là giữ chức vụ giám đốc, đồng thời nghi vấn rằng mối quan hệ này đã giúp cô có được thư giới thiệu quan trọng trong hồ sơ ứng tuyển Harvard năm 2022.
Làn sóng tranh cãi về Jiang bùng lên chỉ một tháng sau vụ bê bối của một nữ thực tập sinh y khoa - cũng đến từ gia đình có điều kiện - bị phát hiện làm giả bảng điểm để ứng tuyển vào Đại học Y Liên hiệp Bắc Kinh. Chương trình đào tạo bác sĩ rút gọn này, dù ít người biết đến, cho phép sinh viên tốt nghiệp từ 50 trường đại học hàng đầu thế giới lấy bằng bác sĩ sau 4 năm - bỏ qua con đường học tập dài hơi mà hầu hết sinh viên y khoa Trung Quốc phải trải qua.
Câu chuyện của Jiang khiến nhiều người Trung Quốc cảm thấy bất công khi con đường học vấn của cô - từ du học phổ thông tại Anh tới Harvard - là điều xa xỉ với các gia đình trung lưu hoặc nghèo.
“Một gia đình bình thường làm sao có thể đủ tiền cho con đi học phổ thông tại Anh?”, một người bức xúc trên mạng xã hội Weibo của Trung Quốc. Trường trung học của Jiang - Cardiff Sixth Form College - là một trường tư thục nội trú ở xứ Wales, có mức học phí lên đến 70.000 bảng Anh mỗi năm (khoảng 2,4 tỷ đồng). Trong khi đó, phần lớn học sinh Trung Quốc theo học trường công lập với học phí chỉ vài nghìn nhân dân tệ mỗi kỳ và buộc phải vượt qua kỳ thi Gaokao khắc nghiệt - cánh cửa hầu như duy nhất để vào đại học.
Sự phân hóa giàu - nghèo trong giáo dục ngày càng rõ nét
Cựu tổng biên tập của tờ Global Times, ông Hu Xijin, thừa nhận nhiều người cảm thấy “bất công” khi thấy Jiang có những cơ hội mà con em các gia đình bình dân không thể tiếp cận - nhất là trong bối cảnh tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên tăng cao và cuộc cạnh tranh vào đại học ngày càng khốc liệt.
Sinh viên Harvard trong Lễ tốt nghiệp năm 2024. Ảnh: Harvard University
Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên nước này vào tháng 4/2025 ở mức 15,8%, từng đạt đỉnh 21,3% vào tháng 6/2023.
Ông Hu Xijin cũng cảnh báo không nên vì trường hợp của Jiang mà kỳ thị du học sinh Trung Quốc, bởi không phải ai cũng “con nhà giàu”. Ông kêu gọi xã hội cởi mở hơn trong việc giao lưu với các trường đại học hàng đầu thế giới như Harvard và hoan nghênh những sinh viên du học trở về đóng góp cho đất nước.
Nhiều cơ quan báo chí tại Trung Quốc cũng lên tiếng, cho rằng tranh cãi xoay quanh Jiang phản ánh lo ngại sâu sắc hơn về bất bình đẳng giáo dục. Tờ Elephant News của Đài Truyền hình tỉnh Hà Nam nhận định: “Công chúng không phủ nhận sự cố gắng của Jiang, nhưng cũng thấy rõ rằng thành công của cô được hỗ trợ bởi nhiều nguồn lực đặc quyền. Những học sinh có gia thế thường được gia đình dọn sẵn đường vào các trường danh tiếng, trong khi những học sinh xuất sắc từ tầng lớp bình dân lại phải tự vượt qua nhiều rào cản về tài chính, thông tin và cơ hội”.
Phản hồi từ người trong cuộc
Theo SCMP, trước những phản ứng dữ dội, Jiang đã lên tiếng trên mạng xã hội Weibo, phủ nhận việc sử dụng thư giới thiệu từ tổ chức của cha cô trong hồ sơ ứng tuyển vì bị giới hạn số lượng thư được nộp. Cô cũng chia sẻ rằng bản thân đã không còn liên hệ với cha sau khi cha mẹ ly hôn.
Jiang cho biết bài phát biểu tại Harvard và những chia sẻ trên mạng xã hội đều là nỗ lực để “góp tiếng nói Trung Quốc” vào các diễn đàn quốc tế.
Dù còn nhiều tranh cãi, câu chuyện của Jiang tiếp tục làm dấy lên một câu hỏi lớn: Trong một xã hội cạnh tranh khốc liệt và chênh lệch giàu nghèo ngày càng sâu sắc, liệu tài năng có thực sự đủ để đưa một người đến được những cánh cổng danh giá - hay đặc quyền mới là tấm vé quan trọng hơn?
Chàng shipper thắng thạc sĩ trường top, thành giáo viên không cần bằng đại học
TRUNG QUỐC - Xuất phát điểm từ công việc giao đồ ăn, Lôi Hải Vi đã đánh bại một thạc sĩ văn học từ Đại học Bắc Kinh trong một cuộc thi thơ uy tín cấp quốc gia và trở thành giáo viên mà không cần bằng đại học.
Chàng trai bị bố bỏ mặc giành được bằng thạc sĩ luật Harvard nhờ tình yêu của mẹ
TRUNG QUỐC - Mắc chứng bại não từ khi chào đời và bị cha ruồng bỏ, nhưng Đinh Trịnh vẫn vươn lên vươn lên giành được bằng thạc sĩ tại Đại học Harvard nhờ tình yêu và sự kiên cường không gì lay chuyển của người mẹ.