Tháng 10/2024, Shevchenko thi đấu cho một CLB tại giải cờ vua đồng đội Tây Ban Nha, bị phát hiện có điện thoại trong nhà vệ sinh. Trọng tài tìm thấy thiết bị cùng mảnh giấy ghi chép "đừng chạm vào điện thoại này". Một nhân viên dọn dẹp cũng xác nhận từng thấy một điện thoại khác ở cùng vị trí một ngày trước đó.
Ban tổ chức lập tức loại Shevchenko khỏi giải và xử thua toàn bộ ván đã đấu. Sau đó, trong thư điện tử gửi Ủy ban Fair Play của FIDE, kỳ thủ sinh năm 2002 thừa nhận đã dùng điện thoại để truy cập ứng dụng Lichess trong lúc thi đấu. Ứng dụng này tích hợp công cụ đánh cờ có trình độ vượt xa con người.
FIDE đình chỉ Shevchenko ngay sau đó. Ủy ban Đạo đức và Kỷ luật ở cấp sơ thẩm đưa ra án cấm thi đấu hai năm trên toàn thế giới, kèm một năm treo nếu không tái phạm. Thời hạn cấm thi đấu được tính từ 19/10/2024 đến 18/10/2026, còn thời gian thử thách kéo dài đến 18/10/2027. Tuy nhiên, quyết định này không đề cập đến việc tước danh hiệu Đại kiện tướng.
Không đồng tình, Shevchenko kháng cáo, cho rằng hình phạt quá nặng và bản thân chỉ mới "cố gắng gian lận" chứ chưa hoàn tất hành vi. Anh đề nghị giảm án xuống tối đa 12 tháng, đồng thời yêu cầu FIDE chi trả hơn 12.500 USD phí luật sư. Ở chiều ngược lại, Ủy ban Fair Play cũng nộp đơn kháng cáo, khẳng định mức phạt chưa đủ sức răn đe và đề nghị tước danh hiệu Đại kiện tướng để làm gương.
Ngày 29/8/2025, Ban phúc thẩm của FIDE bác toàn bộ kháng cáo của Shevchenko và chấp nhận kiến nghị từ Fair Play. Quyết định nêu rõ kỳ thủ gốc Ukraine này bị cấm thi đấu ba năm, trong đó có một năm treo, đồng thời bị tước vĩnh viễn danh hiệu Đại kiện tướng. Yêu cầu của kỳ thủ 22 tuổi đòi FIDE thanh toán phí luật sư bị bác bỏ. Hội đồng cho rằng việc phân biệt giữa "gian lận" và "cố gắng gian lận" là không có cơ sở, đặc biệt là khi Shevchenko đã thừa nhận sử dụng điện thoại trong ván đấu.
FIDE cũng viện dẫn tiền lệ tước danh hiệu trong các vụ của Gaioz Nigalidze năm 2015 và Igors Rausis năm 2019 để chứng minh mức phạt dành cho Shevchenko là phù hợp. Đây là kỳ thủ thứ tư trong lịch sử bị tước danh hiệu Đại kiện tướng, sau Ion Crisan (Romania), Nigalidze (Georgia) và Rausis (Latvia).
Shevchenko từng được coi là tài năng trẻ sáng giá của cờ vua châu Âu. Anh sinh năm 2002, trưởng thành trong màu áo Ukraine, trước khi chuyển sang thi đấu cho Romania năm 2022. Ở tuổi 22, việc mất danh hiệu cao nhất cùng án cấm thi đấu dài hạn gần như đặt dấu chấm hết cho sự nghiệp của Shevchenko, bởi anh sẽ khó lấy lại uy tín và cơ hội thi đấu đỉnh cao sau khi trở lại.
"FIDE coi trọng những vụ gian lận ở cấp độ cao nhất", Phó Chủ tịch Ban điều hành FIDE, bà Dana Reizniece nói. "Chúng tôi đang nỗ lực cả trong phòng ngừa lẫn trừng phạt. Tinh thần fair play là điều không thể thỏa hiệp, bởi đó là uy tín và tương lai của cờ vua".
Trong những năm gần đây, FIDE liên tục tăng cường biện pháp chống gian lận, từ kiểm tra thiết bị điện tử, đào tạo trọng tài cho đến nâng cấp hệ thống giám sát. Vụ Shevchenko cho thấy tổ chức này sẵn sàng áp dụng hình phạt nặng, kể cả với những kỳ thủ hàng đầu, để bảo vệ tính trong sạch của môn thể thao trí tuệ.
Sau ba năm, Shevchenko sẽ được phép trở lại thi đấu. Khi đó, anh có thể kiếm các chuẩn Đại kiện tướng, để lấy lại danh hiệu. Anh cũng sẽ phải lấy Elo từ đầu, vì đã bị tước hết hệ số sau vụ việc.
Xuân Bình tổng hợp