Mặc dù tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc ở Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống 41,1% năm 2021, mức giảm này còn thấp. Việt Nam vẫn thuộc nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ ba ASEAN.
Giá thuốc lá tại Việt Nam thuộc nhóm thấp nhất khu vực, chủ yếu do thuế tiêu thụ còn thấp. Năm 2022, thuế chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với mức trung bình của các nước có thu nhập trung bình (59%) và các nước trong khu vực như Thái Lan, Philippines, Singapore. Giá phổ biến khoảng 0,9 USD/bao, đứng gần cuối trong 19 quốc gia Tây Thái Bình Dương. Khảo sát năm 2023 cho thấy thị trường có tới 40 nhãn hiệu bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí nhiều loại chỉ 7.000–8.000 đồng. Giá rẻ khiến người thu nhập thấp và thanh thiếu niên dễ tiếp cận.
Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho biết gánh nặng y tế và kinh tế từ thuốc lá ở Việt Nam rất lớn. Mỗi năm, hơn 100.000 người tử vong do hút thuốc chủ động hoặc thụ động. Chi phí y tế cùng tổn thất kinh tế ước tính gần 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,1% GDP. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao còn làm giảm năng suất lao động, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế, xã hội và gia tăng bất bình đẳng ở các nhóm yếu thế.
Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), do Bộ Tài chính xây dựng, trình Quốc hội, đề xuất áp dụng thuế tuyệt đối từ 2.000 đồng/bao vào năm 2027, tăng lên 10.000 đồng vào năm 2031 cho thuốc lá điếu. Thuốc lá sợi, thuốc lào đề xuất thuế 20.000 đồng/100 gram năm 2027, lên 100.000 đồng vào 2031. Xì gà dự kiến từ 20.000 đồng/điếu lên 100.000 đồng vào năm 2031. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng mức này chưa đủ mạnh để đạt mục tiêu quốc gia.
WHO khuyến nghị mức thuế khởi điểm nên là 5.000 đồng/bao, đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, đồng thời thuế tỷ lệ cần ở mức 75% giá bán lẻ. Nếu áp dụng, tổng thuế sẽ chiếm khoảng 65% giá bán lẻ, giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới còn 36% vào năm 2030, tiến gần mục tiêu đề ra.
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhấn mạnh tăng thuế thuốc lá là biện pháp hiệu quả, ít tốn kém nhất để ngăn ngừa thanh thiếu niên hút thuốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm tử vong, đồng thời tăng thu ngân sách để đầu tư các ưu tiên phát triển. Tiến sĩ Pratt khẳng định: "Thuế càng cao, tác động tích cực tới sức khỏe cộng đồng cũng như ngân sách càng lớn, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững".
Lê Nga