Buổi sáng tháng 10 năm ngoái, người phụ nữ ở Phú Thọ kể "cơn đau đầu ập đến như một nhát búa, xé toạc sự yên bình thường ngày". Ngọc nhanh chóng rơi vào hôn mê, cơ thể cứng đờ, nửa người bất động. Cú ngã bất ngờ của chị khiến cả gia đình bàng hoàng, không thể tin nổi người phụ nữ khỏe mạnh từ bé, hiếm khi ốm vặt, lại có thể gục ngã theo cách này.
"Cả gia đình tôi chết lặng", chồng chị Ngọc tâm sự. "Mọi thứ diễn ra quá nhanh. Mới phút trước cô ấy còn chuẩn bị bữa sáng, phút sau đã nằm bất động. Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ đến hai từ 'đột quỵ'''.
Tai biến xảy đến, người nhà đưa chị vào bệnh viện tuyến tỉnh cấp cứu, kết quả chụp cắt lớp vi tính sọ não thấy hình ảnh xuất huyết não, phù não. Ngọc được phẫu thuật mở sọ lấy máu tụ, sau đó chuyển đến Khoa Đột quỵ, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.
Hình ảnh chụp CT phát hiện bệnh nhân bị đột quỵ xuất huyết não do vỡ dị dạng mạch máu não. Bác sĩ cho biết dị dạng mạch máu não ở người trẻ do bẩm sinh. Theo thời gian, bất thường mạch ngày càng phát triển tăng lên về kích thước, dưới tác dụng của áp lực dòng máu, các thành mạch chỗ bất thường ngày càng mỏng đi, căng lên, đến một lúc nhất định sẽ vỡ. Đa phần người bệnh không có dấu hiệu điển hình, cảm thấy mình vẫn hoàn toàn khỏe mạnh. Kíp bác sĩ nút khối dị dạng mạch máu ngăn nguy cơ vỡ tái phát, song tình trạng còn nặng. Hiện chị Ngọc đã xuất viện, song bị di chứng liệt, trị liệu vật lý và hồi phục chức năng hàng ngày.
Tương tự, Nguyên, 33 tuổi, bỏ qua khuyến cáo về huyết áp cao trong lần khám định kỳ vì tự cho mình vẫn khỏe mạnh. Anh tiếp tục làm việc xuyên đêm, uống nhiều cà phê và bia rượu. Một buổi sáng, Nguyên bất ngờ ngã quỵ trong nhà vệ sinh, méo miệng và mất khả năng cử động. Phần não trái bị tổn thương nặng, để lại di chứng nói ngọng và yếu nửa người.
"Nhiều người nghĩ họ khỏe mạnh, ăn uống điều độ, tập thể dục, nhưng thực chất không hề biết những gì đang âm thầm diễn ra bên trong mạch máu của mình", bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Phó giám đốc Trung tâm đột quỵ Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, chia sẻ. "Và bạn phải nhớ điều này: 'khỏe mạnh' không đồng nghĩa với 'không có nguy cơ đột quỵ'''. Thực tế, những bệnh tiềm ẩn như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu thường diễn biến âm thầm.
Tăng huyết áp - nguyên nhân hàng đầu gây đột quỵ - thường không có biểu hiện rõ ràng. Đây là tình trạng áp lực dòng máu lên thành động mạch tăng cao, gây ra cả hai loại đột quỵ nhồi máu não và xuất huyết não. Đái tháo đường và rối loạn mỡ máu cũng âm thầm tổn thương mạch máu, khiến chúng dễ vỡ hoặc tắc nghẽn.
Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy 80% các ca đột quỵ có thể phòng ngừa được thông qua kiểm soát các yếu tố nguy cơ. Tuy nhiên, Hiệp hội Tim mạch Mỹ báo cáo tỷ lệ đột quỵ ở người dưới 45 tuổi đã tăng 44% trong hai thập kỷ qua.
Căng thẳng, mất ngủ và làm việc quá sức cũng là những tác nhân nguy hiểm. Stress thúc đẩy cơ thể tiết cortisol và adrenalin, khiến tim đập nhanh và huyết áp tăng cao. Thiếu ngủ khiến cơ thể mất khả năng điều hòa glucose, làm tăng nguy cơ cao huyết áp và đột quỵ não.
Các thói quen xấu như uống rượu bia, hút thuốc, lạm dụng cà phê hay sử dụng thuốc giảm cân không rõ nguồn gốc đều tiềm ẩn nguy cơ. Một số người có máu dễ đông hoặc thành mạch yếu bẩm sinh, khiến nguy cơ đột quỵ cao dù duy trì lối sống lành mạnh.
Dị dạng mạch máu não là nguyên nhân đặc biệt khó phát hiện. Bác sĩ Lê Tuấn Anh, Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai, cho biết bệnh chỉ được phát hiện khi dị dạng mạch vỡ. Đôi khi bệnh nhân may mắn được phát hiện sớm qua kiểm tra ngẫu nhiên. Khi chưa vỡ, dị dạng mạch có thể gây đau đầu, chóng mặt, tê bì yếu tay chân hoặc động kinh.
Đặc biệt nguy hiểm là đột quỵ thầm lặng. Theo Healthline, đây là dạng đột quỵ xảy ra khi nguồn cung máu đến não bị cắt đứt đột ngột, nhưng không gây triệu chứng rõ ràng vì chỉ ảnh hưởng đến vùng não không kiểm soát chức năng có thể quan sát được. Đột quỵ thầm lặng tuy chỉ tác động lên vùng nhỏ của não nhưng tổn thương tích lũy theo thời gian. Nhiều cơn đột quỵ thầm lặng có thể ảnh hưởng đến trí nhớ, sự cân bằng và khả năng tập trung. Cách duy nhất phát hiện là chụp MRI hoặc CT não.
Theo Tổ chức Đột quỵ Thế giới, 15 triệu người trên toàn cầu bị đột quỵ mỗi năm, trong đó 5 triệu tử vong và 5 triệu khác bị tàn phế vĩnh viễn. Tại Việt Nam, Bộ Y tế báo cáo khoảng 200.000 ca đột quỵ mới mỗi năm.
Nhiều bệnh nhân sống sót không thể quay lại công việc, tạo gánh nặng cho gia đình và xã hội. Hầu hết đều bị ảnh hưởng nhiều chức năng cơ thể, mắc di chứng như tê liệt, yếu cơ, mất ngôn ngữ, rối loạn cảm xúc hoặc suy giảm thị giác.
Các triệu chứng cảnh báo đột quỵ bao gồm méo miệng, liệt hoặc yếu tay chân một bên, nói khó, đau đầu dữ dội, mất cân bằng và mắt mờ. Để phòng ngừa, mọi người cần kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt theo dõi huyết áp, đường huyết và mỡ máu. Duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn ít muối, ít béo, tập thể dục đều đặn, không hút thuốc, hạn chế rượu bia, và quản lý căng thẳng hiệu quả. Với những bệnh nhân đã từng bị đột quỵ, cần kiểm soát các yếu tố trên với mục tiêu cao hơn. Nếu kiểm soát tốt tất cả yếu tố nguy cơ trên bằng cách đưa các chỉ số về mức bình thường hoặc thấp dưới bình thường, khả năng bị đột quỵ sẽ rất thấp, và ngược lại.
Thúy Quỳnh